The Creative ASEAN Jewellery Design Competition 2015 is one of the initiatives under the ASEAN Intellectual Property Rights (IPR) Action Plan 2011-2015 jointly co-organized by the 10 ASEAN Intellectual Property (IP) Offices, and the European Community and ASEAN Project on the Protection of Intellectual Property Rights: ECAP III Phase 2. This project aims to recognize the work of experienced jewellers as well as scouting new talents, encourage interaction between creators and designers from different nationalities, and protect and raise awareness on IP protection.
Five entries will be selected by a panel of national judges: jeweller Mr. Hans Brumman, fashion designer Ms. Lulu Tan-Gan, Executive Director Myrna Sunico of the Design Center of the Philippines, Architect Daisy Palattao of De La Salle University – Dasmarinas’ Innovation and Technology Support
Office (ITSO), to be subsequently forwarded to the ASEAN phase’s panel of judges, who will be selecting one winner from each country.
The creator of the top entry per country will be given the opportunity to showcase their piece/s at the 56th Bangkok Gems & Jewelry Fair on 10-14 September 2015 in Thailand. They will also receive a trophy and a week-long study program with world-renowned jewellery company John Hardy in Bali, Indonesia.
Interested participants must fill out the submission form and submit it together with the other requirements stipulated in the Rules and Regulations by 20 May 2015. Inquiries and clarifications may be addressed to jennifer.laygo@ipophil.gov.ph or minda.delrio@ipophil.gov.ph or call (02) 2386300.
Sali na rito, mga artist friend!
Wednesday, April 29, 2015
CREATIVE ASEAN JEWELLERY DESIGN COMPETITION 2015 Rules and Regulations
Para sa mga kaibigan sa larangan ng visual arts and design, inaanyayahan po kayo ng IPOPHL na sumali rito.
Go, go, go!
CREATIVE ASEAN JEWELLERY DESIGN COMPETITION 2015
Rules and Regulations
I. BACKGROUND
A. The competition will be composed of two stages: the Philippine National Selection Phase (semi-finals) and the ASEAN Regional Selection Phase (finals).
B. The objective of the Competition is to raise awareness about the importance of intellectual property rights in designs, specifically in the Jewellery Industry.
C. All jewellery pieces submitted as entries must be actually made, executed, and produced. Unexecuted jewellery designs will not be accepted.
D. All entries must have been created after 15 February 2015.
II. PARTICIPANTS
A. To be entitled to participate, one must comply with the following requirements:
1. Filipino citizen;
2. Age 18 and above; and
3. Philippine passport valid for travel on September 2015 (with 6 mos. validity from date of travel).
B. The Competition is open to all, whether jewellery designer, professional in the industry, students, crafts persons, or jewels artists, with or without experience.
C. Participants may be an individual or a group of designers. For group participants, each member of the group should be a Filipino citizen and above the age of 18.
D. A single individual shall be designated as the representative of the group. The representative must hold a valid Philippine Passport for travel on September 2015, and shall be entitled to receive the prize for the national selection phase and the regional selection phase, should the group entry win. The IPOPHL shall communicate all matters relating to the Competition to the designated representative of the group.
III. NATIONAL SELECTION PHASE (SEMI-FINALS)
A. Each participant may submit multiple entries. Each entry may consist of either a single piece of jewellery, or a collection composed
of up to three (3) pieces maximum.
B. An entry submitted as a collection shall be assessed and judged as a whole, and not individually.
C. Each entry shall be submitted by accomplishing one (1) Submission Form.
D. Each entry shall be composed of the following, in English:
1. Accomplished submission Form;
2. Two (2) Copies of the following documents saved in CD Format:
a. CURRICULUM VITAE of the Individual Participant or Members of the Group, in case of group entry, in Word or PDF format, indicating the following:
i. Participant/s Data- name and surname, gender, date of birth, passport number, nationality, and contact details; and
ii. Resume- Previous professional experience, if any, school education, educational and vocational training, and skills.
b. PICTURES OF ENTRY IN CD FORMAT:
i. At least three (3) pictures of the piece/s contained in the entry, in tiff or jpg format, 300 dpi, at least 10 x 15 cm in size;
ii. At least one of the pictures must show the piece/s only, with a neutral background;
iii. At least one of the pictures must show the piece/s as worn by a person;
iv. The pictures must be of good quality, showing clearly the details of the design;
v. Participants may also submit a video recording showing the entry, if they choose to do so.
c. TECHNICAL RECORD OF EACH OF THE JEWELS CONTAINED IN THE ENTRY, describing sizes, materials and techniques used, and year of design and production;
d. CONCEPT REPORT OF EACH ENTRY PRESENTED, explaining the themes and inspiration sources that would allow understanding of the piece and
appreciating its singularities. The explanation shall not exceed 2,000 characters.
3. All files and pictures must be saved in CD format and two (2) copies of the CD must be submitted for each entry.
E. Digital information about the entries and pieces must be clear and accurate, as it may appear in catalogues, booklets, and promotional materials promoting the competition.
F. Deadline of submission for entries is at 5:00 p.m. on MAY 20, 2015. Entries are to be submitted via hand-carry or post to:
INTELLECTUAL PROPERTY OFFICE OF THE PHILIPPINES (IPOPHL) 16th Floor, Intellectual Property Centre,28 Upper McKinley Road, McKinley Hill Town Center, Fort Bonifacio, Taguig City 1634 Philippines. Attention: Atty. Jennifer E. Laygo
G. Incomplete entries, or those not complying with the foregoing rules shall be disqualified. Those received beyond the deadline shall be
considered as not having been submitted.
H. For the Philippine National Phase, the top Five (5) Philippine entries shall be chosen by a panel of judges.
I. Judging Criteria – For the Philippine National Phase selection, entries shall be judged by assessing the technical, aesthetic, innovation, and originality aspects of the jewellery presented.
J. All decisions of the Philippine National Jury or Panel of Judges shall be final and shall not be subject to reconsideration.
K. All five (5) selected Philippine National Phase Semi-Finalists shall be awarded a Certificate of Recognition to be issued by the Intellectual Property Office of the Philippines.
IV. REGIONAL SELECTION PHASE (FINALS)
A. From the Five (5) Philippine National Phase Semi-Finalists, the ASEAN Expert Regional Jury will select one (1) entry to represent the
Philippines and join the winners’ podium.
B. The winners’ podium will have the chance to showcase their selected entries in a collective exhibition during the 56 BKK Gems & Jewellery Fair to be held in Bangkok, Thailand in September 2015.
C. During the Fair, an awards giving ceremony will be held, wherein each of the winners will be given time to explain to the audience the characteristics and values of their pieces.
D. PRIZES FOR ONE (1) PHILIPPINE NATIONAL FINALIST:
• One (1) Round-Trip ticket and accommodations to Bangkok, Thailandto attend the 56th BKK Gems & Jewellery Fair in September 2015;
• Trophy to be awarded during the Awarding Ceremony;
• A chance to showcase the entry in a collective exhibition during the 56 BKK Gems & Jewellery Fair; and
• A Study Visit / Internship to the John Hardy Company in Bali, Indonesia.
V. OTHER CONDITIONS
A. The language of the competition and all documents and materials to be submitted shall be in English.
B. Any intellectual property rights arising from all entries shall always belong to the participant.
C. Any participant found to be infringing any intellectual property rights shall be liable to legal action, forfeiture of any prizes, and/or
disqualification.
D. By submitting an entry, the participant warrants that his/her submission is an original work which does not infringe any
intellectual property rights and does not violate any Philippine laws, regulations, or official issuances.
E. The participants accept that the information contained in their entries or any materials and information submitted may be included
in promotional and advertising materials for the competition, in print or digital format, in promotional material for the 56th BKK Gems
& Jewellery Fair, and promotional and advertising materials of the ASEAN, the ASEAN IP Offices, and OHIM.
F. Participation in the ASEAN Jewellery Design Competition 2015 implies full acceptance of these regulations and conditions.
Go, go, go!
CREATIVE ASEAN JEWELLERY DESIGN COMPETITION 2015
Rules and Regulations
I. BACKGROUND
A. The competition will be composed of two stages: the Philippine National Selection Phase (semi-finals) and the ASEAN Regional Selection Phase (finals).
B. The objective of the Competition is to raise awareness about the importance of intellectual property rights in designs, specifically in the Jewellery Industry.
C. All jewellery pieces submitted as entries must be actually made, executed, and produced. Unexecuted jewellery designs will not be accepted.
D. All entries must have been created after 15 February 2015.
II. PARTICIPANTS
A. To be entitled to participate, one must comply with the following requirements:
1. Filipino citizen;
2. Age 18 and above; and
3. Philippine passport valid for travel on September 2015 (with 6 mos. validity from date of travel).
B. The Competition is open to all, whether jewellery designer, professional in the industry, students, crafts persons, or jewels artists, with or without experience.
C. Participants may be an individual or a group of designers. For group participants, each member of the group should be a Filipino citizen and above the age of 18.
D. A single individual shall be designated as the representative of the group. The representative must hold a valid Philippine Passport for travel on September 2015, and shall be entitled to receive the prize for the national selection phase and the regional selection phase, should the group entry win. The IPOPHL shall communicate all matters relating to the Competition to the designated representative of the group.
III. NATIONAL SELECTION PHASE (SEMI-FINALS)
A. Each participant may submit multiple entries. Each entry may consist of either a single piece of jewellery, or a collection composed
of up to three (3) pieces maximum.
B. An entry submitted as a collection shall be assessed and judged as a whole, and not individually.
C. Each entry shall be submitted by accomplishing one (1) Submission Form.
D. Each entry shall be composed of the following, in English:
1. Accomplished submission Form;
2. Two (2) Copies of the following documents saved in CD Format:
a. CURRICULUM VITAE of the Individual Participant or Members of the Group, in case of group entry, in Word or PDF format, indicating the following:
i. Participant/s Data- name and surname, gender, date of birth, passport number, nationality, and contact details; and
ii. Resume- Previous professional experience, if any, school education, educational and vocational training, and skills.
b. PICTURES OF ENTRY IN CD FORMAT:
i. At least three (3) pictures of the piece/s contained in the entry, in tiff or jpg format, 300 dpi, at least 10 x 15 cm in size;
ii. At least one of the pictures must show the piece/s only, with a neutral background;
iii. At least one of the pictures must show the piece/s as worn by a person;
iv. The pictures must be of good quality, showing clearly the details of the design;
v. Participants may also submit a video recording showing the entry, if they choose to do so.
c. TECHNICAL RECORD OF EACH OF THE JEWELS CONTAINED IN THE ENTRY, describing sizes, materials and techniques used, and year of design and production;
d. CONCEPT REPORT OF EACH ENTRY PRESENTED, explaining the themes and inspiration sources that would allow understanding of the piece and
appreciating its singularities. The explanation shall not exceed 2,000 characters.
3. All files and pictures must be saved in CD format and two (2) copies of the CD must be submitted for each entry.
E. Digital information about the entries and pieces must be clear and accurate, as it may appear in catalogues, booklets, and promotional materials promoting the competition.
F. Deadline of submission for entries is at 5:00 p.m. on MAY 20, 2015. Entries are to be submitted via hand-carry or post to:
INTELLECTUAL PROPERTY OFFICE OF THE PHILIPPINES (IPOPHL) 16th Floor, Intellectual Property Centre,28 Upper McKinley Road, McKinley Hill Town Center, Fort Bonifacio, Taguig City 1634 Philippines. Attention: Atty. Jennifer E. Laygo
G. Incomplete entries, or those not complying with the foregoing rules shall be disqualified. Those received beyond the deadline shall be
considered as not having been submitted.
H. For the Philippine National Phase, the top Five (5) Philippine entries shall be chosen by a panel of judges.
I. Judging Criteria – For the Philippine National Phase selection, entries shall be judged by assessing the technical, aesthetic, innovation, and originality aspects of the jewellery presented.
J. All decisions of the Philippine National Jury or Panel of Judges shall be final and shall not be subject to reconsideration.
K. All five (5) selected Philippine National Phase Semi-Finalists shall be awarded a Certificate of Recognition to be issued by the Intellectual Property Office of the Philippines.
IV. REGIONAL SELECTION PHASE (FINALS)
A. From the Five (5) Philippine National Phase Semi-Finalists, the ASEAN Expert Regional Jury will select one (1) entry to represent the
Philippines and join the winners’ podium.
B. The winners’ podium will have the chance to showcase their selected entries in a collective exhibition during the 56 BKK Gems & Jewellery Fair to be held in Bangkok, Thailand in September 2015.
C. During the Fair, an awards giving ceremony will be held, wherein each of the winners will be given time to explain to the audience the characteristics and values of their pieces.
D. PRIZES FOR ONE (1) PHILIPPINE NATIONAL FINALIST:
• One (1) Round-Trip ticket and accommodations to Bangkok, Thailandto attend the 56th BKK Gems & Jewellery Fair in September 2015;
• Trophy to be awarded during the Awarding Ceremony;
• A chance to showcase the entry in a collective exhibition during the 56 BKK Gems & Jewellery Fair; and
• A Study Visit / Internship to the John Hardy Company in Bali, Indonesia.
V. OTHER CONDITIONS
A. The language of the competition and all documents and materials to be submitted shall be in English.
B. Any intellectual property rights arising from all entries shall always belong to the participant.
C. Any participant found to be infringing any intellectual property rights shall be liable to legal action, forfeiture of any prizes, and/or
disqualification.
D. By submitting an entry, the participant warrants that his/her submission is an original work which does not infringe any
intellectual property rights and does not violate any Philippine laws, regulations, or official issuances.
E. The participants accept that the information contained in their entries or any materials and information submitted may be included
in promotional and advertising materials for the competition, in print or digital format, in promotional material for the 56th BKK Gems
& Jewellery Fair, and promotional and advertising materials of the ASEAN, the ASEAN IP Offices, and OHIM.
F. Participation in the ASEAN Jewellery Design Competition 2015 implies full acceptance of these regulations and conditions.
Sunday, April 26, 2015
Thank you sa Nanay kong si Ress (Tula)
Thank you sa nanay kong si Ress
Na dating seller ng lipstick.
Ako'y naging make up artist.
Gandang Pinay ang expertise.
-Beverly Wico Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang katutubong anyo ng tula sa Pilipinas. Ito ay binubuo ng walong pantig kada taludtod at apat na taludtod kada saknong. Ito ay may isahang tugmaan.
Na dating seller ng lipstick.
Ako'y naging make up artist.
Gandang Pinay ang expertise.
-Beverly Wico Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang katutubong anyo ng tula sa Pilipinas. Ito ay binubuo ng walong pantig kada taludtod at apat na taludtod kada saknong. Ito ay may isahang tugmaan.
Ako ay Nagpaubaya (Tula)
Ako ay nagpaubaya
Sa patawid na matanda.
Natuto ako kay Ima
Na bus driver sa hilaga.
-Beverly Wico Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang katutubong anyo ng tula sa Pilipinas. Binubuo ito ng walong pantig kada taludtod at apat na taludtod kada saknong. Ito ay may isahang tugmaan.
Nagwagi ng Ikatlong Gantimpala ang tulang Ako ay Nagpaubaya sa ikapitong linggo ng patimpalak na Dalitext kay Nanay 2015. Ang tema ng patimpalak ay Make Your Nanay Proud (MYNP). Maraming salamat kay Sir Frank Rivera na isa sa hurado at siya ring nag-text sa akin tungkol sa patimpalak. Maraming salamat din sa sponsors: UNESCO-ITI, Radio Balintataw, DZRH at MYNP Foundation, Boy Abunda.
Sa patawid na matanda.
Natuto ako kay Ima
Na bus driver sa hilaga.
-Beverly Wico Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang katutubong anyo ng tula sa Pilipinas. Binubuo ito ng walong pantig kada taludtod at apat na taludtod kada saknong. Ito ay may isahang tugmaan.
Nagwagi ng Ikatlong Gantimpala ang tulang Ako ay Nagpaubaya sa ikapitong linggo ng patimpalak na Dalitext kay Nanay 2015. Ang tema ng patimpalak ay Make Your Nanay Proud (MYNP). Maraming salamat kay Sir Frank Rivera na isa sa hurado at siya ring nag-text sa akin tungkol sa patimpalak. Maraming salamat din sa sponsors: UNESCO-ITI, Radio Balintataw, DZRH at MYNP Foundation, Boy Abunda.
Friday, April 24, 2015
Ako ay Isang Book Champion at Intellectual Property Ambassador!
ni Beverly W. Siy
Para sa kolum na Kapikulpi sa lingguhang pahayagan mula sa Imus, Cavite, ang Perlas ng Silangan Balita
Isa ako sa ipinakilala ng National Book Development Board (NBDB) bilang kasapi ng unang batch ng Book Champions at Intellectual Property Ambassadors noong Abril 23, 2015 sa Atrium ng SM Aura, Taguig City. Isang karangalan ang mapabilang sa batch na ito.
Bigatin ang aking mga kasamang sina:
1. Bodjie Pascua (yes, si Kuya Bodjie ng Batibot TV program!);
2. RJ Ledesma (si Joey sa TV commercial noon ng Royal Tru-Orange);
3. Von Totanes (tagapamuno ng Ateneo de Manila Rizal Library);
4. Bob Ong (at dahil ayaw pa rin magpakita ay kinatawan na lamang ng kanyang publisher na si Nida Ramirez), at
5. ang Pambansang Alagad ng Sining para sa Panitikan na si Virgilio S. Almario.
Ang iba pang IP ambassador sa batch na ito ay sina:
1. Noel Cabangon (ang singer-songwriter na officer din ng maraming organisasyon para sa mga musikero); at
2. Kenneth Cobonpue (ang designer ng mga furniture sa bahay at opisina).
Bilang book champion at IP ambassador, inaasahan na magiging aktibo kami sa pagpapalaganap ng halaga ng IP at copyright. Bukod dito, ipo-promote pa naming lalo ang benepisyong makukuha mula sa pagbabasa at mga aklat.
Hindi na bago sa akin ang mga tungkuling ito. Matagal ko na itong ginagawa dahil kung walang mahilig magbasa, walang kuwenta ang propesyong pinili ko: ang pagiging manunulat. Kung walang marunong gumalang sa IP at copyright, mababalewala ang lahat ng aking akda sa kamay ng mga mapagsamantala.
Sabi ni Atty. Allan Gepty, ang Officer-in-Charge ng Intellectual Property of the Philippines, sa international arena, lagi tayong kulelat pagdating sa mga imbensiyon at innovation. Pero napansin daw niya na laging may kasaping Filipino ang mga team (mula sa ibang bansa) na nagfa-file ng mga imbensiyon at innovation para sa proteksiyon sa kanilang IP. Ibig sabihin, hindi problema ang talino. Nasa atin ang talino. Sabi rin niya, sa international arena, may laban tayo pagdating sa mga IP na kabilang sa copyright industries dahil napakarami nating kababayan na mahusay sa sining. World class ang ating mga painter, animators, graphic artists, writers, filmmakers at iba pa.
Hindi na uso ang world domination sa pamamagitan ng paramihan ng teritoryo o paramihan ng armas o paramihan ng pera. Namamayagpag ngayon ang South Korea pero ano ang ginamit nilang kasangkapan para ma-dominate ang mundo? Cultural products!
Kahit saan ay patok ang mga Korean song (kahit hindi naman maintindihan ang lyrics ng mga ito). Kaliwa’t kanan ang telenobela nila sa iba’t ibang channel. Ang mga pelikula nila ay ina-adapt sa iba’t ibang kultura. Ang mga cultural products nila ay nakakatawid sa mga karagatan at himpapawid at nagiging pagkain ng diwa ng iba’t ibang lahi. At dahil sa maayos nilang IP at copyright system, patuloy na umuunlad ang manlilikha ng cultural products na ito. Dahil sa mga sistemang ito, mas dumarami ang nalilikha ng kanilang manlilikha.
E, tayo? Aba’y hindi naman tayo nalalayo sa kanila. Napakarami at sari-sari ang ating cultural products. Number two tayo bilang isang bansang lumilikha ng content para sa Wattpad, isang website kung saan nagkukrus ang landas ng mambabasa at manunulat. (Number one ang U.S.).
Ang kailangan lang natin ay palaganapin ang mabuting balita na may sistemang mangangalaga sa karapatan ng mga manlilikha at tayo ay nakahandang suportahan ito sa pamamagitan ng pagrespeto sa kanilang mga karapatan.
Kung may komento, mungkahi o tanong, mag-email sa beverlysiy@gmail.com.
Para sa kolum na Kapikulpi sa lingguhang pahayagan mula sa Imus, Cavite, ang Perlas ng Silangan Balita
Isa ako sa ipinakilala ng National Book Development Board (NBDB) bilang kasapi ng unang batch ng Book Champions at Intellectual Property Ambassadors noong Abril 23, 2015 sa Atrium ng SM Aura, Taguig City. Isang karangalan ang mapabilang sa batch na ito.
Bigatin ang aking mga kasamang sina:
1. Bodjie Pascua (yes, si Kuya Bodjie ng Batibot TV program!);
2. RJ Ledesma (si Joey sa TV commercial noon ng Royal Tru-Orange);
3. Von Totanes (tagapamuno ng Ateneo de Manila Rizal Library);
4. Bob Ong (at dahil ayaw pa rin magpakita ay kinatawan na lamang ng kanyang publisher na si Nida Ramirez), at
5. ang Pambansang Alagad ng Sining para sa Panitikan na si Virgilio S. Almario.
Ang iba pang IP ambassador sa batch na ito ay sina:
1. Noel Cabangon (ang singer-songwriter na officer din ng maraming organisasyon para sa mga musikero); at
2. Kenneth Cobonpue (ang designer ng mga furniture sa bahay at opisina).
Bilang book champion at IP ambassador, inaasahan na magiging aktibo kami sa pagpapalaganap ng halaga ng IP at copyright. Bukod dito, ipo-promote pa naming lalo ang benepisyong makukuha mula sa pagbabasa at mga aklat.
Hindi na bago sa akin ang mga tungkuling ito. Matagal ko na itong ginagawa dahil kung walang mahilig magbasa, walang kuwenta ang propesyong pinili ko: ang pagiging manunulat. Kung walang marunong gumalang sa IP at copyright, mababalewala ang lahat ng aking akda sa kamay ng mga mapagsamantala.
Sabi ni Atty. Allan Gepty, ang Officer-in-Charge ng Intellectual Property of the Philippines, sa international arena, lagi tayong kulelat pagdating sa mga imbensiyon at innovation. Pero napansin daw niya na laging may kasaping Filipino ang mga team (mula sa ibang bansa) na nagfa-file ng mga imbensiyon at innovation para sa proteksiyon sa kanilang IP. Ibig sabihin, hindi problema ang talino. Nasa atin ang talino. Sabi rin niya, sa international arena, may laban tayo pagdating sa mga IP na kabilang sa copyright industries dahil napakarami nating kababayan na mahusay sa sining. World class ang ating mga painter, animators, graphic artists, writers, filmmakers at iba pa.
Hindi na uso ang world domination sa pamamagitan ng paramihan ng teritoryo o paramihan ng armas o paramihan ng pera. Namamayagpag ngayon ang South Korea pero ano ang ginamit nilang kasangkapan para ma-dominate ang mundo? Cultural products!
Kahit saan ay patok ang mga Korean song (kahit hindi naman maintindihan ang lyrics ng mga ito). Kaliwa’t kanan ang telenobela nila sa iba’t ibang channel. Ang mga pelikula nila ay ina-adapt sa iba’t ibang kultura. Ang mga cultural products nila ay nakakatawid sa mga karagatan at himpapawid at nagiging pagkain ng diwa ng iba’t ibang lahi. At dahil sa maayos nilang IP at copyright system, patuloy na umuunlad ang manlilikha ng cultural products na ito. Dahil sa mga sistemang ito, mas dumarami ang nalilikha ng kanilang manlilikha.
E, tayo? Aba’y hindi naman tayo nalalayo sa kanila. Napakarami at sari-sari ang ating cultural products. Number two tayo bilang isang bansang lumilikha ng content para sa Wattpad, isang website kung saan nagkukrus ang landas ng mambabasa at manunulat. (Number one ang U.S.).
Ang kailangan lang natin ay palaganapin ang mabuting balita na may sistemang mangangalaga sa karapatan ng mga manlilikha at tayo ay nakahandang suportahan ito sa pamamagitan ng pagrespeto sa kanilang mga karapatan.
Kung may komento, mungkahi o tanong, mag-email sa beverlysiy@gmail.com.
Sunday, April 19, 2015
Interbyu ng NBDB kay Bebang Siy para sa Copyright/IP Champion
Nag-email ng mga tanong sa akin si Debbie Nieto, ang project development officer ng NBDB. Para ito sa gagawin niyang article tungkol sa mga IP Champion. Mahihirap ang tanong, buti na lang at hindi ako pinilit ni Debbie na sagutin ito nang face to face, haha!
Q. Kung hindi ka naging isang manunulat, ano sa palagay mo ang karera o trabahong pinasok mo na makapagpapaligaya rin sa ‘yo?
A. Mahirap sagutin itong tanong na ito. Kasi mula nang mapasok ako sa publishing industry natin, hindi ko na ma-imagine ang sarili ko na nagtatrabaho sa labas nito.
Pero sige, sasagutin ko na rin ang tanong, siguro NGO worker ako ngayon. Mahalaga sa akin ang trabaho o gawain na nakakatulong sa kapwa. Siguro nga hindi malaki ang kita o ang sahod dito. Pero sanay naman ako sa hirap kaya palagay ko, kayang-kaya kong gampanan ito.
Q. Para sa iyo, ano ang best part ng pagiging isang manunulat?
A. Sa proseso? Siyempre, iyong makatapos. Iyong panahon na maisasantabi mo na ang isang tapos na akda!
The best part din para sa akin ay iyong nakakatanggap ako ng feedback mula sa mambabasa. Minsan kasi, very suprising. Kumbaga, hindi ko inaasahan na ganito o ganyan ang impact sa kanila ng isinulat ko. Ang init sa puso kapag ang punto ng feedback nila ay nagiging tinig ka ng kanilang isip at saloobin sa isang yugto ng buhay nila.
May sumulat sa akin na isang babaeng Maranao! Relate na relate daw siya sa akin. May sumulat na rin sa akin na graduate student sa Europe. Naiyak daw siya sa park (kung saan niya binabasa ang isa sa aking mga libro) dahil bigla raw niyang naalala ang Divisoria. May nakilala na rin akong estudyante na nakaranas ng harassment noong bata siya. At pinapatatag lang daw niya ang kanyang sarili all along, kaya noong mabasa niya ang isang libro ko, para daw siyang nakatagpo ng isang kaibigan. May sumulat na rin sa akin na solo parent at dahil daw sa mga ibinahagi ko ay nagbalik ang tiwala niya sa pag-ibig. May kaibigan din ako na nagsabing pagkabasa raw ng kaibigan niya sa isa kong aklat, nagkalakas-loob itong makipaghiwalay sa asawa. Finally.
Hindi ba’t nakakapag-init ng puso ang mga ganitong feedback?
Worth it ang ilang gabi, linggo, buwan at taon ng pagsusulat na napakasolitaryong gawain.
Q. Ano ang worst part ng pagiging isang manunulat?
A. Marami! Haha! Eto:
1. Maliit ang kita, hindi nagbabago ang rate mula noon hanggang ngayon.
2. Ay, iyong nadedehado ka sa mga business deal.
3. Kapag nakikita mo kung paanong napapagsamantalahan ng iba ang kapwa mo manunulat.
4. Nafu-frustrate din ako dahil napakahirap i-unite ang mga manunulat dito sa ating bansa.
5. Naikukumpara ka sa foreign writers, haha! Siyempre, lahat naman iyan may strengths at weaknesses. Ang local writers din, meron. Magkaiba lagi sila ng ino-offer kaya sana ang mga mambabasa, tingnan ang dalawang uri ng manunulat na ito bilang bahagi ng diversity. Huwag pagkumparahin! Sa unang sipat, they will always be better than us. Pero huwag sanang matigil sa unang pagsipat ang ating mga mambabasa.
6. Kapag hindi natutuloy na maisalibro ang mga akda mo.
Q. Ano sa tingin mo ang mga pangunahing hamon na kinahaharap ng mga Filipinong manunulat ngayon, lalo na ng humor writers?
A. Hindi sineseryoso ang humor writers, haha! Kasi nga, humor ang paraan nila ng pagpapahayag ng mga ideya.
Kapag nabansagan kang humor writer, laging tungkol sa humor ang paksa ng mga itatanong sa iyo. Nalilimutan na ang ibang aspekto ng pagsusulat mo, samantalang ang humor, katulad ng sinabi ko sa ikalawang pangungusap, paraan lang iyan ng pagpapahayag. Puwede pang sipatin ang mga paksa ng isang humor writer, puwede ring sipatin kung ano ang pinagtatawanan nito, ano ang background niya, ano ang merit ng kanyang isinusulat, kumusta ba ang quality ng wika ng kanyang akda, kumusta ba ang silbi ng isinusulat niya sa kanyang lipunan at panahon, at marami pang iba.
Isa pa palang challenge ay bihira kang maikonsidera para sa mas mabibigat na mga proyekto sa pagsusulat. Akala nga kasi ng marami, kapag humor writer ka, hindi mo kaya ang mabibigat o seryosong proyekto.
Q. Ano naman para sa iyo ang mga pangunahing hamon na kinahaharap ng mga babae sa ating bansa ngayon?
A. Ang mga bading! Kaagaw pa sila sa tunay na mhin. Hahaha, joke lang.
Babae? Generally? I mean, hindi babaeng manunulat?
Palagay ko, problema o hamon para sa babae ang weak men. Napakarami niyan sa henerasyon ngayon, at dadami pa siya in the future. May nadaluhan ako noon, isang seminar tungkol sa education at sabi roon, pataas nang pataas ang percentage ng drop out ng mga lalaking estudyante sa basic education. Ibig sabihin, ang mga lalaking estudyanteng ito ay magiging adult in the future. Ang mga counterpart nila, edukadong mga babae, mas advance pagdating sa education at malamang sa career at trabaho.
So sa future siguro, nariyan na ang career women, mas matatalino at may leadership skills, tapos ang ka-partner nila sa buhay ay hindi nila kapantay pagdating sa career, sa intelligence at sa leadership skills. In short, baka may tendency na maging pabigat sa kababaihan ang ganitong lalaki. Isang henerasyon ng ganitong lalaki.
Challenge din para sa babae ang mga trabahong physically at mentally intensive. Halimbawa, cashier sa mga grocery. Puro babae lang ang tinatanggap dito. Okey nga na mas maraming trabaho ang available sa babae, pero ang problema kasi rito, ginagawa nilang package deal ang iisang trabaho kaya nagiging physically exhausting ito para sa babaeng manggagawa. Noon, ang cashier (na babae) ay taga-compute lang ng pinamili ng customer. Nakakaupo pa siya, provided ang upuan. Minimal pa ang pagod, mentally intensive lang kasi kailangang sipatin nang maigi ang pera, bilangin ito at magsukli nang tama. Pero ngayon, hindi lang cashier ang mga cashier. Ginagawa na rin siyang bagger! Ini-scan niya isa-isa ang items. Siya na rin ang naglalagay ng items sa mga paper o plastic bag! Isasara pa niya ang paper o plastic bag at iaabot pa sa customer. Kung walang customer ay nakakapagpahinga ba ang mga cashier? Hindi! Dahil sa isang major chain ng grocery, wala nang upuan ang mga cashier.
Dagdag pa, dahil babae ang mga cashier, kailangan nilang mag-make up, mag-ayos ng buhok, maghikaw at mag-stockings (pansinin ang mga cashier sa SM Department Store, Hypermart at mga katulad na establishment). At lahat ng ito ay dagdag na gastos at ipinapataw lang sa babaeng manggagawa tulad ng mga cashier.
Q. Sino sa mga manunulat na Filipino ang pinakatinitingala mo at bakit?
A. Naku, napakarami! Sa disiplina, si Sir Rio Alma. Dahil sa disiplina niya sa pagsusulat, napakarami niyang na-produce na aklat! Hinahangaan ko rin siya sa pagiging cultural organizer niya.
Sa disiplina rin, at sipag, ang yumaong si Rene O. Villanueva. Natagpuan ko sa kanya ang passion to express using words, at ang matinding hangarin na mabago ang pag-iisip ng kabataan sa pamamagitan ng malikhaing mga akda.
Si Mam Fanny Garcia, napaka-humble na manunulat. At very prolific din.
Sina Mam Luna Sicat-Cleto, Mam Mayette Bayuga, Mam Rebecca Anonuevo-Cunada, may lalim ang kanilang mga akda pero gagabayan ka ng mga salita nila para maabot mo ang lalim na iyon.
Q. Ano ang pinakapaborito mong salita sa Filipino?
A. Karagatan :)
Bata pa ay mahilig na ako sa dagat. Para sa akin, kambal ang dagat at ang paglubog ng araw. Lumaki kasi ako sa isang bahay na napakalapit sa Manila Bay. Halos tuwing hapon kong nasasaksihan ang sunset, kasama ang aking mga kalaro. Natuto rin akong maglangoy nang mag-isa noong maliit pa ako. Kaya hindi ako takot lumusong sa tubig.
Noong malaki na ako’t nag-aaral ng Malikhaing Pagsulat sa pamantasan, natuwa ako nang malaman kong ang karagatan ay isang lumang anyo rin ng poetic contest sa Pilipinas. (Na sinasambit kapag may... patay. Nge!) Noong panahon na iyon, nahilig akong sumulat ng tula.
Anyway, ang napangasawa ko ay takot naman sa dagat, pero fascinated siya rito. Ang una nga niyang kumpanya ay pinangalanan niyang Balangay Multi-media Productions, hango sa salitang balangay na katawagan sa sasakyang pandagat ng ating mga ninuno. May kinalaman pa rin sa dagat, di ba? Isang araw, mahigit isang taon mula nang ikasal kami, naisip niyang magandang ipangalan sa isang sanggol ang salitang karagatan. Sumang-ayon naman ako. Kaya, Karagatan ang pangalan ng una naming supling.
Q. Kung makakapag-imbento o makakapagpauso ka ng isang salita o termino, ano iyon at ano ang ibig sabihin nito?
A. Puwedeng to follow ? Hahaha! Pag-iisipan ko uli ang isasagot ko rito.
Q. Kilala ka rin bilang isang copyright advocate. Maaari mo bang ikuwento sa ‘min kung paano ka nagsimula sa adhikaing ito?
A. Opo, seryoso ako sa pagiging copyright advocate. Nakikita ko kasi na napakababa pa ng kamalayan ng mga creator sa Pilipinas tungkol sa mga karapatan nila sa kanilang likha.
Marahil, malaking tulong ang pagiging tibak ko noong nasa kolehiyo pa ako. Sumama ako sa mga rally, naging kasapi ako ng isang organisasyon na tumutulong sa mga magsasaka, aktibo ako sa mga outreach project sa loob at labas ng mga siyudad. Bata pa ay exposed na ako sa realidad. Andami talagang mahirap at hilahod na hilahod sila. Pero andami ring mayaman, at naliligo sila sa karangyaan.
Bago ako magtapos sa kolehiyo, nakapasok ako sa UP National Writers Workshop. Ginanap ito sa Baguio. Ang tema ng workshop ay Ang Manunulat bilang Manggagawa. Nang mga panahon na iyon, walang sumeryoso sa amin sa nasabing tema. Pero ngayong aktibo na ako sa publishing industry, nakita ko ang lahat ng kabuluhan ng pinagdaanan namin sa workshop na iyon sa pagsusulat at sa pagiging manggagawa ng manunulat.
Kung bayad o sahod ang pag-uusapan, parehong maliit. Check. Kung hirap ng trabaho ang pag-uusapan, parehong labor intensive, mental nga lang ang isa, at ang isa ay pisikal. Check. Kadalasang may kapitalistang namumuhunan at kumikita sa labor ng manggagawa, gayun din sa labor ng manunulat. Check. May hilahod na hilahod, (kadalasan ay manunulat/manggagawa) may naliligo sa karangyaan (kadalasan ay kapitalista). At marami pang pagkakatulad.
Noong 2010, pumasok ako sa Filipinas Copyright Licensing Society bilang Executive Officer for Membership. Ako ang nagre-recruit at nag-aasikaso sa membership ng mga manunulat, sa heirs nila (kung pumanaw na ang manunulat) at sa mga representative nila (sakaling mayroon). Doon ay lalo kong nalaman ang nakakaiyak na mga kuwento ng buhay-manunulat. Nalaman ko rin kung gaano kakonti ang alam nila sa kanilang mga karapatan sa sariling akda. Naglunsad kami ng information campaign tungkol sa copyright. Nakarating kami sa iba’t ibang educational at literary event sa Luzon, Visayas at Mindanao. At mas marami pa akong narinig na sad stories ng mga manunulat.
Taong 2012 nang umalis ako sa FILCOLS. Pero hindi na napalis sa akin ang matinding malasakit sa kapwa ko manunulat. Ngayon pa? Ngayong nauunawaan kong lalo ang dahilan ng kanilang mga problema (karamihan ay pinansiyal) at ang mga posibleng solusyon sa mga ito? Nagpatuloy ako sa pag-aaral ng copyright at intellectual property (IP) sa tulong ng FILCOLS at Intellectual Property of the Philippines (IPOPHL). Patuloy ako sa pagsasalita sa mga paaralan at pampanitikang okasyon hinggil sa copyright at buhay-manunulat sa wika at sa paraan na madaling maintindihan. Patuloy akong nagsusulat sa aking blog tungkol sa copyright at IP. Patuloy din ako sa pagtuligsa sa mga nakikita kong di makatarungan na copyright policies, lalo na sa mga writing contest.
Hindi mahirap para sa akin ang pagsabayin ang pagsusulat at ang pagiging copyright advocate. Nakakatulong ang dalawa sa isa’t isa.
Q. Gaano kahalaga para sa iyo ang maging bahagi ng Copyright Campaign na ito at maging isang “IP Champion” ng mga Filipino?
A. Malaki ang maitutulong nito sa aking advocacy hinggil sa copyright para sa manunulat dahil mas malawak ang Copyright Campaign na ito kaysa sa kaya kong maabot bilang isang indibidwal na manunulat. Kasi hindi lamang manunulat ang maaabot ng Copyright Campaign natin kundi pati na ang mga guro na dapat ding matuto tungkol sa mga karapatan ng mga manunulat, mga manunulat na kanilang ipinapabasa sa mga estudyante.
Sa pamamagitan ng campaign na ito, lalo pang mapapatatag ang kultura ng paggalang sa mga gumagawa at pinagmumulan ng isang akda, lalong-lalo na sa loob ng akademya. Kung ganap nang matatag ang ganitong kultura, sigurado akong mas marami ang maeengganyo na pasukin ang publishing industry at lumikha ng mas marami pang akda para sa kapwa Filipino.
At para sila makalikha ng akda, kailangan nilang magbasa.
In short, makakatulong at mahalaga ang Copyright Campaign na ito sa tulad kong copyright advocate at writer dahil mapaparami nito ang responsableng mambabasa at manlilikha/manunulat.
Q. Sa tingin mo, paano magiging matibay o epektibo ang pagsulong ng Copyright Campaign na ito?
A. Kailangang may isang programa ang campaign na nakapokus lamang sa bata. As in elementary students. Pag maagang naitanim ang paggalang sa copyright at IP para sa ating mga aklat, mas receptive sila sa mga ideya tungkol sa mga ito habang sila ay lumalaki.
Maaaring dagdagan ang bookmaking workshops for kids at isama sa gagawin ng mga bata ay ang copyright page kung saan isusulat ng mga bata ang pangalan nila sa tabi ng copyright symbol. Mahalagang may magpaliwanag ng kahulugan nito sa kanila.
Maglabas ng campaign materials (written, audio-video, etc.) na ang target readers ay bata.
Makipag-ugnayan sa iba pang government agency para mas mapatatag ang network at makatipid sa gastusin para sa copyright campaign. Nariyan ang Commission on Indigenous Peoples (dahil marami pang intellectual property mula sa sektor na ito ang hindi nailalabas at nabibigyang-pansin), Cultural Center of the Philippines (mayroon silang outreach projects tungkol sa kultura, maaaring ipasok ang copyright dito), National Commission for Culture and the Arts (lahat ng sub-committee ay may network sa iba’t ibang rehiyon sa Pilipinas) at IPOPHL (na siyang may technical expertise sa paksang copyright at IP). Mayroon silang mga satellite office sa iba’t ibang bahagi ng Pilipinas at maaaring maging venue ito para sa mga copyright related activities.
Sana rin ay mayroong ilabas na compilation ng best practices sa copyright at IP para sa ating publishing industry ang NBDB.
Magandang proyekto ang copyright clinic na inyong inumpisahan. Nawa’y gawin itong mainstay na proyekto sa inyong tanggapan. Maganda rin na gawin na lamang itong online para mas madaling mailapit sa inyo ang copyright-related issues ng mga manunulat mula sa iba pang rehiyon sa Pilipinas.
Q. Anong genre o literary piece ang pinakanatatakot kang isulat?
A. Historical! Pangarap kong makapagsulat ng isang historical novel. Pero alam ko ring massive research ang gagawin ko para mabuo ito. ibig sabihin, kailangan kong paghandaan ito physically, mentally at financially, haha!
Maraming salamat sa interbyu na ito. Napakahirap ng mga tanong! Pero marami din akong natutuhan sa aking sarili bilang isang manunulat at copyright advocate. Maraming-maraming salamat, Debbie, at sa NBDB, lalo na kay Mam Ciela. Karangalan ko at ni Karagatan ang makapaglingkod para sa panitikan, para sa bayan!
Q. Kung hindi ka naging isang manunulat, ano sa palagay mo ang karera o trabahong pinasok mo na makapagpapaligaya rin sa ‘yo?
A. Mahirap sagutin itong tanong na ito. Kasi mula nang mapasok ako sa publishing industry natin, hindi ko na ma-imagine ang sarili ko na nagtatrabaho sa labas nito.
Pero sige, sasagutin ko na rin ang tanong, siguro NGO worker ako ngayon. Mahalaga sa akin ang trabaho o gawain na nakakatulong sa kapwa. Siguro nga hindi malaki ang kita o ang sahod dito. Pero sanay naman ako sa hirap kaya palagay ko, kayang-kaya kong gampanan ito.
Q. Para sa iyo, ano ang best part ng pagiging isang manunulat?
A. Sa proseso? Siyempre, iyong makatapos. Iyong panahon na maisasantabi mo na ang isang tapos na akda!
The best part din para sa akin ay iyong nakakatanggap ako ng feedback mula sa mambabasa. Minsan kasi, very suprising. Kumbaga, hindi ko inaasahan na ganito o ganyan ang impact sa kanila ng isinulat ko. Ang init sa puso kapag ang punto ng feedback nila ay nagiging tinig ka ng kanilang isip at saloobin sa isang yugto ng buhay nila.
May sumulat sa akin na isang babaeng Maranao! Relate na relate daw siya sa akin. May sumulat na rin sa akin na graduate student sa Europe. Naiyak daw siya sa park (kung saan niya binabasa ang isa sa aking mga libro) dahil bigla raw niyang naalala ang Divisoria. May nakilala na rin akong estudyante na nakaranas ng harassment noong bata siya. At pinapatatag lang daw niya ang kanyang sarili all along, kaya noong mabasa niya ang isang libro ko, para daw siyang nakatagpo ng isang kaibigan. May sumulat na rin sa akin na solo parent at dahil daw sa mga ibinahagi ko ay nagbalik ang tiwala niya sa pag-ibig. May kaibigan din ako na nagsabing pagkabasa raw ng kaibigan niya sa isa kong aklat, nagkalakas-loob itong makipaghiwalay sa asawa. Finally.
Hindi ba’t nakakapag-init ng puso ang mga ganitong feedback?
Worth it ang ilang gabi, linggo, buwan at taon ng pagsusulat na napakasolitaryong gawain.
Q. Ano ang worst part ng pagiging isang manunulat?
A. Marami! Haha! Eto:
1. Maliit ang kita, hindi nagbabago ang rate mula noon hanggang ngayon.
2. Ay, iyong nadedehado ka sa mga business deal.
3. Kapag nakikita mo kung paanong napapagsamantalahan ng iba ang kapwa mo manunulat.
4. Nafu-frustrate din ako dahil napakahirap i-unite ang mga manunulat dito sa ating bansa.
5. Naikukumpara ka sa foreign writers, haha! Siyempre, lahat naman iyan may strengths at weaknesses. Ang local writers din, meron. Magkaiba lagi sila ng ino-offer kaya sana ang mga mambabasa, tingnan ang dalawang uri ng manunulat na ito bilang bahagi ng diversity. Huwag pagkumparahin! Sa unang sipat, they will always be better than us. Pero huwag sanang matigil sa unang pagsipat ang ating mga mambabasa.
6. Kapag hindi natutuloy na maisalibro ang mga akda mo.
Q. Ano sa tingin mo ang mga pangunahing hamon na kinahaharap ng mga Filipinong manunulat ngayon, lalo na ng humor writers?
A. Hindi sineseryoso ang humor writers, haha! Kasi nga, humor ang paraan nila ng pagpapahayag ng mga ideya.
Kapag nabansagan kang humor writer, laging tungkol sa humor ang paksa ng mga itatanong sa iyo. Nalilimutan na ang ibang aspekto ng pagsusulat mo, samantalang ang humor, katulad ng sinabi ko sa ikalawang pangungusap, paraan lang iyan ng pagpapahayag. Puwede pang sipatin ang mga paksa ng isang humor writer, puwede ring sipatin kung ano ang pinagtatawanan nito, ano ang background niya, ano ang merit ng kanyang isinusulat, kumusta ba ang quality ng wika ng kanyang akda, kumusta ba ang silbi ng isinusulat niya sa kanyang lipunan at panahon, at marami pang iba.
Isa pa palang challenge ay bihira kang maikonsidera para sa mas mabibigat na mga proyekto sa pagsusulat. Akala nga kasi ng marami, kapag humor writer ka, hindi mo kaya ang mabibigat o seryosong proyekto.
Q. Ano naman para sa iyo ang mga pangunahing hamon na kinahaharap ng mga babae sa ating bansa ngayon?
A. Ang mga bading! Kaagaw pa sila sa tunay na mhin. Hahaha, joke lang.
Babae? Generally? I mean, hindi babaeng manunulat?
Palagay ko, problema o hamon para sa babae ang weak men. Napakarami niyan sa henerasyon ngayon, at dadami pa siya in the future. May nadaluhan ako noon, isang seminar tungkol sa education at sabi roon, pataas nang pataas ang percentage ng drop out ng mga lalaking estudyante sa basic education. Ibig sabihin, ang mga lalaking estudyanteng ito ay magiging adult in the future. Ang mga counterpart nila, edukadong mga babae, mas advance pagdating sa education at malamang sa career at trabaho.
So sa future siguro, nariyan na ang career women, mas matatalino at may leadership skills, tapos ang ka-partner nila sa buhay ay hindi nila kapantay pagdating sa career, sa intelligence at sa leadership skills. In short, baka may tendency na maging pabigat sa kababaihan ang ganitong lalaki. Isang henerasyon ng ganitong lalaki.
Challenge din para sa babae ang mga trabahong physically at mentally intensive. Halimbawa, cashier sa mga grocery. Puro babae lang ang tinatanggap dito. Okey nga na mas maraming trabaho ang available sa babae, pero ang problema kasi rito, ginagawa nilang package deal ang iisang trabaho kaya nagiging physically exhausting ito para sa babaeng manggagawa. Noon, ang cashier (na babae) ay taga-compute lang ng pinamili ng customer. Nakakaupo pa siya, provided ang upuan. Minimal pa ang pagod, mentally intensive lang kasi kailangang sipatin nang maigi ang pera, bilangin ito at magsukli nang tama. Pero ngayon, hindi lang cashier ang mga cashier. Ginagawa na rin siyang bagger! Ini-scan niya isa-isa ang items. Siya na rin ang naglalagay ng items sa mga paper o plastic bag! Isasara pa niya ang paper o plastic bag at iaabot pa sa customer. Kung walang customer ay nakakapagpahinga ba ang mga cashier? Hindi! Dahil sa isang major chain ng grocery, wala nang upuan ang mga cashier.
Dagdag pa, dahil babae ang mga cashier, kailangan nilang mag-make up, mag-ayos ng buhok, maghikaw at mag-stockings (pansinin ang mga cashier sa SM Department Store, Hypermart at mga katulad na establishment). At lahat ng ito ay dagdag na gastos at ipinapataw lang sa babaeng manggagawa tulad ng mga cashier.
Q. Sino sa mga manunulat na Filipino ang pinakatinitingala mo at bakit?
A. Naku, napakarami! Sa disiplina, si Sir Rio Alma. Dahil sa disiplina niya sa pagsusulat, napakarami niyang na-produce na aklat! Hinahangaan ko rin siya sa pagiging cultural organizer niya.
Sa disiplina rin, at sipag, ang yumaong si Rene O. Villanueva. Natagpuan ko sa kanya ang passion to express using words, at ang matinding hangarin na mabago ang pag-iisip ng kabataan sa pamamagitan ng malikhaing mga akda.
Si Mam Fanny Garcia, napaka-humble na manunulat. At very prolific din.
Sina Mam Luna Sicat-Cleto, Mam Mayette Bayuga, Mam Rebecca Anonuevo-Cunada, may lalim ang kanilang mga akda pero gagabayan ka ng mga salita nila para maabot mo ang lalim na iyon.
Q. Ano ang pinakapaborito mong salita sa Filipino?
A. Karagatan :)
Bata pa ay mahilig na ako sa dagat. Para sa akin, kambal ang dagat at ang paglubog ng araw. Lumaki kasi ako sa isang bahay na napakalapit sa Manila Bay. Halos tuwing hapon kong nasasaksihan ang sunset, kasama ang aking mga kalaro. Natuto rin akong maglangoy nang mag-isa noong maliit pa ako. Kaya hindi ako takot lumusong sa tubig.
Noong malaki na ako’t nag-aaral ng Malikhaing Pagsulat sa pamantasan, natuwa ako nang malaman kong ang karagatan ay isang lumang anyo rin ng poetic contest sa Pilipinas. (Na sinasambit kapag may... patay. Nge!) Noong panahon na iyon, nahilig akong sumulat ng tula.
Anyway, ang napangasawa ko ay takot naman sa dagat, pero fascinated siya rito. Ang una nga niyang kumpanya ay pinangalanan niyang Balangay Multi-media Productions, hango sa salitang balangay na katawagan sa sasakyang pandagat ng ating mga ninuno. May kinalaman pa rin sa dagat, di ba? Isang araw, mahigit isang taon mula nang ikasal kami, naisip niyang magandang ipangalan sa isang sanggol ang salitang karagatan. Sumang-ayon naman ako. Kaya, Karagatan ang pangalan ng una naming supling.
Q. Kung makakapag-imbento o makakapagpauso ka ng isang salita o termino, ano iyon at ano ang ibig sabihin nito?
A. Puwedeng to follow ? Hahaha! Pag-iisipan ko uli ang isasagot ko rito.
Q. Kilala ka rin bilang isang copyright advocate. Maaari mo bang ikuwento sa ‘min kung paano ka nagsimula sa adhikaing ito?
A. Opo, seryoso ako sa pagiging copyright advocate. Nakikita ko kasi na napakababa pa ng kamalayan ng mga creator sa Pilipinas tungkol sa mga karapatan nila sa kanilang likha.
Marahil, malaking tulong ang pagiging tibak ko noong nasa kolehiyo pa ako. Sumama ako sa mga rally, naging kasapi ako ng isang organisasyon na tumutulong sa mga magsasaka, aktibo ako sa mga outreach project sa loob at labas ng mga siyudad. Bata pa ay exposed na ako sa realidad. Andami talagang mahirap at hilahod na hilahod sila. Pero andami ring mayaman, at naliligo sila sa karangyaan.
Bago ako magtapos sa kolehiyo, nakapasok ako sa UP National Writers Workshop. Ginanap ito sa Baguio. Ang tema ng workshop ay Ang Manunulat bilang Manggagawa. Nang mga panahon na iyon, walang sumeryoso sa amin sa nasabing tema. Pero ngayong aktibo na ako sa publishing industry, nakita ko ang lahat ng kabuluhan ng pinagdaanan namin sa workshop na iyon sa pagsusulat at sa pagiging manggagawa ng manunulat.
Kung bayad o sahod ang pag-uusapan, parehong maliit. Check. Kung hirap ng trabaho ang pag-uusapan, parehong labor intensive, mental nga lang ang isa, at ang isa ay pisikal. Check. Kadalasang may kapitalistang namumuhunan at kumikita sa labor ng manggagawa, gayun din sa labor ng manunulat. Check. May hilahod na hilahod, (kadalasan ay manunulat/manggagawa) may naliligo sa karangyaan (kadalasan ay kapitalista). At marami pang pagkakatulad.
Noong 2010, pumasok ako sa Filipinas Copyright Licensing Society bilang Executive Officer for Membership. Ako ang nagre-recruit at nag-aasikaso sa membership ng mga manunulat, sa heirs nila (kung pumanaw na ang manunulat) at sa mga representative nila (sakaling mayroon). Doon ay lalo kong nalaman ang nakakaiyak na mga kuwento ng buhay-manunulat. Nalaman ko rin kung gaano kakonti ang alam nila sa kanilang mga karapatan sa sariling akda. Naglunsad kami ng information campaign tungkol sa copyright. Nakarating kami sa iba’t ibang educational at literary event sa Luzon, Visayas at Mindanao. At mas marami pa akong narinig na sad stories ng mga manunulat.
Taong 2012 nang umalis ako sa FILCOLS. Pero hindi na napalis sa akin ang matinding malasakit sa kapwa ko manunulat. Ngayon pa? Ngayong nauunawaan kong lalo ang dahilan ng kanilang mga problema (karamihan ay pinansiyal) at ang mga posibleng solusyon sa mga ito? Nagpatuloy ako sa pag-aaral ng copyright at intellectual property (IP) sa tulong ng FILCOLS at Intellectual Property of the Philippines (IPOPHL). Patuloy ako sa pagsasalita sa mga paaralan at pampanitikang okasyon hinggil sa copyright at buhay-manunulat sa wika at sa paraan na madaling maintindihan. Patuloy akong nagsusulat sa aking blog tungkol sa copyright at IP. Patuloy din ako sa pagtuligsa sa mga nakikita kong di makatarungan na copyright policies, lalo na sa mga writing contest.
Hindi mahirap para sa akin ang pagsabayin ang pagsusulat at ang pagiging copyright advocate. Nakakatulong ang dalawa sa isa’t isa.
Q. Gaano kahalaga para sa iyo ang maging bahagi ng Copyright Campaign na ito at maging isang “IP Champion” ng mga Filipino?
A. Malaki ang maitutulong nito sa aking advocacy hinggil sa copyright para sa manunulat dahil mas malawak ang Copyright Campaign na ito kaysa sa kaya kong maabot bilang isang indibidwal na manunulat. Kasi hindi lamang manunulat ang maaabot ng Copyright Campaign natin kundi pati na ang mga guro na dapat ding matuto tungkol sa mga karapatan ng mga manunulat, mga manunulat na kanilang ipinapabasa sa mga estudyante.
Sa pamamagitan ng campaign na ito, lalo pang mapapatatag ang kultura ng paggalang sa mga gumagawa at pinagmumulan ng isang akda, lalong-lalo na sa loob ng akademya. Kung ganap nang matatag ang ganitong kultura, sigurado akong mas marami ang maeengganyo na pasukin ang publishing industry at lumikha ng mas marami pang akda para sa kapwa Filipino.
At para sila makalikha ng akda, kailangan nilang magbasa.
In short, makakatulong at mahalaga ang Copyright Campaign na ito sa tulad kong copyright advocate at writer dahil mapaparami nito ang responsableng mambabasa at manlilikha/manunulat.
Q. Sa tingin mo, paano magiging matibay o epektibo ang pagsulong ng Copyright Campaign na ito?
A. Kailangang may isang programa ang campaign na nakapokus lamang sa bata. As in elementary students. Pag maagang naitanim ang paggalang sa copyright at IP para sa ating mga aklat, mas receptive sila sa mga ideya tungkol sa mga ito habang sila ay lumalaki.
Maaaring dagdagan ang bookmaking workshops for kids at isama sa gagawin ng mga bata ay ang copyright page kung saan isusulat ng mga bata ang pangalan nila sa tabi ng copyright symbol. Mahalagang may magpaliwanag ng kahulugan nito sa kanila.
Maglabas ng campaign materials (written, audio-video, etc.) na ang target readers ay bata.
Makipag-ugnayan sa iba pang government agency para mas mapatatag ang network at makatipid sa gastusin para sa copyright campaign. Nariyan ang Commission on Indigenous Peoples (dahil marami pang intellectual property mula sa sektor na ito ang hindi nailalabas at nabibigyang-pansin), Cultural Center of the Philippines (mayroon silang outreach projects tungkol sa kultura, maaaring ipasok ang copyright dito), National Commission for Culture and the Arts (lahat ng sub-committee ay may network sa iba’t ibang rehiyon sa Pilipinas) at IPOPHL (na siyang may technical expertise sa paksang copyright at IP). Mayroon silang mga satellite office sa iba’t ibang bahagi ng Pilipinas at maaaring maging venue ito para sa mga copyright related activities.
Sana rin ay mayroong ilabas na compilation ng best practices sa copyright at IP para sa ating publishing industry ang NBDB.
Magandang proyekto ang copyright clinic na inyong inumpisahan. Nawa’y gawin itong mainstay na proyekto sa inyong tanggapan. Maganda rin na gawin na lamang itong online para mas madaling mailapit sa inyo ang copyright-related issues ng mga manunulat mula sa iba pang rehiyon sa Pilipinas.
Q. Anong genre o literary piece ang pinakanatatakot kang isulat?
A. Historical! Pangarap kong makapagsulat ng isang historical novel. Pero alam ko ring massive research ang gagawin ko para mabuo ito. ibig sabihin, kailangan kong paghandaan ito physically, mentally at financially, haha!
Maraming salamat sa interbyu na ito. Napakahirap ng mga tanong! Pero marami din akong natutuhan sa aking sarili bilang isang manunulat at copyright advocate. Maraming-maraming salamat, Debbie, at sa NBDB, lalo na kay Mam Ciela. Karangalan ko at ni Karagatan ang makapaglingkod para sa panitikan, para sa bayan!
Friday, April 17, 2015
Kada Larga, Mangumusta (Tula)
Kada larga, mangumusta.
"Hi, gulong! Hello, makina!"
Reminder ni Mama Mia
Na dating namamasada.
-Beverly Wico Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang katutubong anyo ng tula sa Pilipinas. Binubuo ito ng walong pantig kada taludtod at apat na taludtod kada saknong. Ito ay may isahang tugmaan.
"Hi, gulong! Hello, makina!"
Reminder ni Mama Mia
Na dating namamasada.
-Beverly Wico Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang katutubong anyo ng tula sa Pilipinas. Binubuo ito ng walong pantig kada taludtod at apat na taludtod kada saknong. Ito ay may isahang tugmaan.
Driving Lesson (Tula)
"I-check ang gulong, makina't
Manibelang pasens'yosa,"
Ang payo ng aking inang
Bus driver noon sa EDSA.
-Beverly Wico Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang katutubong anyo ng tula sa Pilipinas. Ito ay binubuo ng walong pantig kada taludtod, apat na taludtod kada saknong at may isahang tugmaan.
Shortlisted ang tulang Driving Lesson sa ikaanim na linggo ng patimpalak na Dalitext Contest 2015. Ang tema ng patimpalak ay Make Your Nanay Proud (MYNP). Maraming salamat kay Sir Frank Rivera na isa sa hurado at siya ring nag-text sa akin tungkol sa patimpalak. Maraming salamat din sa sponsors: UNESCO-ITI, Radio Balintataw, DZRH at MYNP Foundation, Boy Abunda.
Manibelang pasens'yosa,"
Ang payo ng aking inang
Bus driver noon sa EDSA.
-Beverly Wico Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang katutubong anyo ng tula sa Pilipinas. Ito ay binubuo ng walong pantig kada taludtod, apat na taludtod kada saknong at may isahang tugmaan.
Shortlisted ang tulang Driving Lesson sa ikaanim na linggo ng patimpalak na Dalitext Contest 2015. Ang tema ng patimpalak ay Make Your Nanay Proud (MYNP). Maraming salamat kay Sir Frank Rivera na isa sa hurado at siya ring nag-text sa akin tungkol sa patimpalak. Maraming salamat din sa sponsors: UNESCO-ITI, Radio Balintataw, DZRH at MYNP Foundation, Boy Abunda.
Wednesday, April 15, 2015
Mga Sanaysay ng mga Guro at Future Guro sa Asignaturang Filipino
ni Beverly W. Siy para sa kolum na Kapikulpi ng pahayagang Perlas ng Silangan Balita
Isa ako sa mga gurong nagtse-check at nagbibigay ng puntos sa mga sanaysay na isinulat ng mga guro sa Filipino at estudyanteng nag-aaral para maging guro sa Filipino (ang major nila ay education). Ang proyektong ito ay nationwide at isinasagawa sa pamumuno ng isang foreign funding agency at ng isang state university sa Pilipinas.
May ilan akong obserbasyon sa mga sumulat ng sanaysay (tawagin natin silang respondent) at sa kalidad ng kanilang akda. Hahatiin ko sa dalawa ang aking mga naisip tungkol sa mga ito.
Magagandang puntos:
1. Mahusay ang nilalaman ng karamihan sa mga sanaysay. Nakakapagpahayag ng magandang ideya ang mga respondent tungkol sa paksang ibinigay sa pagsusulat. Nauunawaan ng respondents ang paksa at ang ideya nila tungkol dito.
2. Sari-sari ang ideyang lumabas tungkol sa paksa. Ibig sabihin, ginagamit ng mga respondent ang kanilang imahinasyon sa pagsusulat tungkol sa paksa. Marahil, malay ang karamihan sa kanila na magiging pare-pareho ang kanilang sagot kapag hindi nila masyadong pinagana ang kanilang imahinasyon sa pagsusulat ng sanaysay.
3. Malawak ang bokabularyo ng mga respondent at mahusay silang pumili ng mga salita. Karamihan sa mga sanaysay ay isinulat sa pormal na paraan. Marami ang gumamit ng mahahabang salita mula sa ating wika at nagagamit nila ang mga ito sa tamang paraan.
4. Marunong magbalangkas ng pahayag ang mga respondent. Malinaw ang simula, gitna at wakas ng mga sanaysay.
5. Karamihan sa mahusay ay mula sa unibersidad na nasa Maynila.
Di magagandang puntos:
1. Napakahina ng mga respondent sa basics ng pagsusulat. Karamihan sa kanila ay hindi marunong gumamit ng bantas at ng malaki at maliit na titik.
2. Napakahina ng mga respondent sa gramatika. Saan sila nahihirapan? Sa pandiwa. Lumalabo ang mga pangungusap nila dahil sa maling anyo ng pandiwa.
3. Napakahina ng mga respondent sa pagbabaybay. Marahil, sa pagmamadaling matapos ang sanaysay, naisasantabi na ng respondent ang pag-iingat sa pagbaybay ng bawat salita. Malaking factor din ang impluwensiya ng lokal na wika sa pagbabaybay ng mga salita sa wikang Filipino. Ngunit hindi ito dapat gawing excuse. Nagagamit ng mga respondent ang e para sa i at ang o sa u at vice versa. May tama at maling pagbabaybay at mayroon din namang katanggap-tanggap na paraan ng pagbabaybay. Mukhang hindi rin malay ang mga respondent sa tamang panghihiram ng mga dayuhang salita o ang pagbabaybay sa mga ito.
Narito ang ilang halimbawa ng bad spelling:
maari
telebisyo
utoridad
mabaksig
Alvin Publishing (para sa Anvil Publishing)
iwagay ang bandila
ibakyowisyon center
4. Mahina rin ang mga respondent sa tamang paggamit (at di paggamit) ng espasyo.
Narito ang ilang halimbawa:
Sa kaling mawalan ng kuryente
Sa Kuna’y Iwasan (malalaking titik pa ang ginamit sa unang mga titik ng bawat salita dahil ito ang pamagat ng kanyang sanaysay)
5. Paulit-ulit ang punto. May ilang sanaysay na parang nambobola lang ng mambabasa. Idinadaan na lang ng mga ito sa haba pero kung susumahin ay paulit-ulit lang naman ang sinasabi.
6. Marami ang nabawasan ng puntos sa simpleng dahilan lamang. Hindi sumunod sa panuto ang mga respondent kaya hindi sila nakatugon sa hinihinging pormat ng sanaysay. Marahil, sa kamamadali ay nilalaktawan na ng mga respondent ang pagbabasa sa panuto.
7. Halos 10% lamang ang maituturing na mahusay sa mga sanaysay. Karamihan din sa mga sanaysay ay hindi kakikitaan ng pagnanasang makapagpa-impress. Ang naiisip ko, maaaring marami sa respondent ay hindi nagseryoso sa pagsagot sa buong exam.
Kung pagbabasehan ang mga sanaysay na ito, masasabi kong napakalaki ng pangangailangan para sa mas mahaba at intensibong pagsasanay sa basics ng pagsusulat (bantas, espasyo, pagbabaybay, gramatika) ng mga guro sa Filipino at estudyanteng magiging guro sa Filipino. Hindi maaaring ito rin ang ituturo nila sa mga estudyante nila.
Sa isang banda, maaaring ito nga ang kanilang natutuhan mula sa mga guro nila sa Filipino. At mas nakakatakot nga kung ito ang dahilan.
Sabi ng isa sa mga kasamahan ko sa proyektong ito, dapat ay ituring na kamalian sa gramatika ang maling paggamit ng respondent sa mga salitang raw at daw, rin at din at iba pang katulad na salita. Dahil ayon daw sa tuntuning pang-ortograpiya na inilabas ng Komisyon sa Wikang Filipino, kung ang katinig na susundan ng raw o daw ay titik R, dapat ay daw ang gamitin.
Halimbawa:
Maaari daw, hindi maaari raw.
Ayon sa kasamahan ko na isang gurong may edad na at matagal na sa pagtuturo ng Filipino, ito raw ay usaping panggramatika. Sabi ko, “hindi po. Ito po ay usapin ng spelling. Ayon nga po sa inyo ay nasa tuntunin ito ng ortograpiya.” Ang sagot niya, “hindi. Ito ay maling paggamit ng salita. Samakatuwid, ito ay kamalian sa gramatika.”
Nahindik man ako’y hindi na ako umimik. Ngunit hindi ko rin ito sinunod sa ginawa kong pagtse-check. Mabuti na lamang at bibihira ang ganitong kamalian sa mga sanaysay.
Ngayon, dadako na ako sa punto ko para sa akdang ito. Paano kung wala na ang subject na Filipino sa kolehiyo? Pakaalalahanin na ang mga respondent na tinutukoy ko kanina ay guro na sa Filipino at estudyanteng nagpapakadalubhasa sa pagtuturo ng Filipino. Kumusta kaya ang writing skills sa sariling wika ng karaniwang mga estudyante at guro? Paano na kaya ang writing skills sa sariling wika ng mga college graduate na produkto ng programang K to 12? Ano ang mangyayari sa ating educational institutions? Sa mga kompanyang papasukan ng mga college graduate na ito? May epekto kaya ito sa pag-unlad ng Pilipinas? May epekto kaya ito sa atin bilang mga mamamayang Filipino?
Sabay-sabay nating abangan ang sagot, mahal kong mambabasa. In five years siguro. Game?
Kung may tanong, mungkahi o komento, mag-email lamang sa beverlysiy@gmail.com.
Isa ako sa mga gurong nagtse-check at nagbibigay ng puntos sa mga sanaysay na isinulat ng mga guro sa Filipino at estudyanteng nag-aaral para maging guro sa Filipino (ang major nila ay education). Ang proyektong ito ay nationwide at isinasagawa sa pamumuno ng isang foreign funding agency at ng isang state university sa Pilipinas.
May ilan akong obserbasyon sa mga sumulat ng sanaysay (tawagin natin silang respondent) at sa kalidad ng kanilang akda. Hahatiin ko sa dalawa ang aking mga naisip tungkol sa mga ito.
Magagandang puntos:
1. Mahusay ang nilalaman ng karamihan sa mga sanaysay. Nakakapagpahayag ng magandang ideya ang mga respondent tungkol sa paksang ibinigay sa pagsusulat. Nauunawaan ng respondents ang paksa at ang ideya nila tungkol dito.
2. Sari-sari ang ideyang lumabas tungkol sa paksa. Ibig sabihin, ginagamit ng mga respondent ang kanilang imahinasyon sa pagsusulat tungkol sa paksa. Marahil, malay ang karamihan sa kanila na magiging pare-pareho ang kanilang sagot kapag hindi nila masyadong pinagana ang kanilang imahinasyon sa pagsusulat ng sanaysay.
3. Malawak ang bokabularyo ng mga respondent at mahusay silang pumili ng mga salita. Karamihan sa mga sanaysay ay isinulat sa pormal na paraan. Marami ang gumamit ng mahahabang salita mula sa ating wika at nagagamit nila ang mga ito sa tamang paraan.
4. Marunong magbalangkas ng pahayag ang mga respondent. Malinaw ang simula, gitna at wakas ng mga sanaysay.
5. Karamihan sa mahusay ay mula sa unibersidad na nasa Maynila.
Di magagandang puntos:
1. Napakahina ng mga respondent sa basics ng pagsusulat. Karamihan sa kanila ay hindi marunong gumamit ng bantas at ng malaki at maliit na titik.
2. Napakahina ng mga respondent sa gramatika. Saan sila nahihirapan? Sa pandiwa. Lumalabo ang mga pangungusap nila dahil sa maling anyo ng pandiwa.
3. Napakahina ng mga respondent sa pagbabaybay. Marahil, sa pagmamadaling matapos ang sanaysay, naisasantabi na ng respondent ang pag-iingat sa pagbaybay ng bawat salita. Malaking factor din ang impluwensiya ng lokal na wika sa pagbabaybay ng mga salita sa wikang Filipino. Ngunit hindi ito dapat gawing excuse. Nagagamit ng mga respondent ang e para sa i at ang o sa u at vice versa. May tama at maling pagbabaybay at mayroon din namang katanggap-tanggap na paraan ng pagbabaybay. Mukhang hindi rin malay ang mga respondent sa tamang panghihiram ng mga dayuhang salita o ang pagbabaybay sa mga ito.
Narito ang ilang halimbawa ng bad spelling:
maari
telebisyo
utoridad
mabaksig
Alvin Publishing (para sa Anvil Publishing)
iwagay ang bandila
ibakyowisyon center
4. Mahina rin ang mga respondent sa tamang paggamit (at di paggamit) ng espasyo.
Narito ang ilang halimbawa:
Sa kaling mawalan ng kuryente
Sa Kuna’y Iwasan (malalaking titik pa ang ginamit sa unang mga titik ng bawat salita dahil ito ang pamagat ng kanyang sanaysay)
5. Paulit-ulit ang punto. May ilang sanaysay na parang nambobola lang ng mambabasa. Idinadaan na lang ng mga ito sa haba pero kung susumahin ay paulit-ulit lang naman ang sinasabi.
6. Marami ang nabawasan ng puntos sa simpleng dahilan lamang. Hindi sumunod sa panuto ang mga respondent kaya hindi sila nakatugon sa hinihinging pormat ng sanaysay. Marahil, sa kamamadali ay nilalaktawan na ng mga respondent ang pagbabasa sa panuto.
7. Halos 10% lamang ang maituturing na mahusay sa mga sanaysay. Karamihan din sa mga sanaysay ay hindi kakikitaan ng pagnanasang makapagpa-impress. Ang naiisip ko, maaaring marami sa respondent ay hindi nagseryoso sa pagsagot sa buong exam.
Kung pagbabasehan ang mga sanaysay na ito, masasabi kong napakalaki ng pangangailangan para sa mas mahaba at intensibong pagsasanay sa basics ng pagsusulat (bantas, espasyo, pagbabaybay, gramatika) ng mga guro sa Filipino at estudyanteng magiging guro sa Filipino. Hindi maaaring ito rin ang ituturo nila sa mga estudyante nila.
Sa isang banda, maaaring ito nga ang kanilang natutuhan mula sa mga guro nila sa Filipino. At mas nakakatakot nga kung ito ang dahilan.
Sabi ng isa sa mga kasamahan ko sa proyektong ito, dapat ay ituring na kamalian sa gramatika ang maling paggamit ng respondent sa mga salitang raw at daw, rin at din at iba pang katulad na salita. Dahil ayon daw sa tuntuning pang-ortograpiya na inilabas ng Komisyon sa Wikang Filipino, kung ang katinig na susundan ng raw o daw ay titik R, dapat ay daw ang gamitin.
Halimbawa:
Maaari daw, hindi maaari raw.
Ayon sa kasamahan ko na isang gurong may edad na at matagal na sa pagtuturo ng Filipino, ito raw ay usaping panggramatika. Sabi ko, “hindi po. Ito po ay usapin ng spelling. Ayon nga po sa inyo ay nasa tuntunin ito ng ortograpiya.” Ang sagot niya, “hindi. Ito ay maling paggamit ng salita. Samakatuwid, ito ay kamalian sa gramatika.”
Nahindik man ako’y hindi na ako umimik. Ngunit hindi ko rin ito sinunod sa ginawa kong pagtse-check. Mabuti na lamang at bibihira ang ganitong kamalian sa mga sanaysay.
Ngayon, dadako na ako sa punto ko para sa akdang ito. Paano kung wala na ang subject na Filipino sa kolehiyo? Pakaalalahanin na ang mga respondent na tinutukoy ko kanina ay guro na sa Filipino at estudyanteng nagpapakadalubhasa sa pagtuturo ng Filipino. Kumusta kaya ang writing skills sa sariling wika ng karaniwang mga estudyante at guro? Paano na kaya ang writing skills sa sariling wika ng mga college graduate na produkto ng programang K to 12? Ano ang mangyayari sa ating educational institutions? Sa mga kompanyang papasukan ng mga college graduate na ito? May epekto kaya ito sa pag-unlad ng Pilipinas? May epekto kaya ito sa atin bilang mga mamamayang Filipino?
Sabay-sabay nating abangan ang sagot, mahal kong mambabasa. In five years siguro. Game?
Kung may tanong, mungkahi o komento, mag-email lamang sa beverlysiy@gmail.com.
Sunday, April 12, 2015
Papunta na sa Italya (Tula)
Papunta na sa Italya
Ang aking mga medalya,
Munti kong regalo kay Ma
Na doon ay isang yaya.
-Beverly Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang uri ng katutubong tula sa Pilipinas na binubuo ng walong pantig kada taludtod at apat na taludtod kada saknong. Ito ay may isahang tugmaan.
Nanalo ng Unang Gantimpala ang Papunta na sa Italya sa Dalitext Contest 2015 para sa ikalimang linggo ng patimpalak. Ang tema ng patimpalak ay Make Your Nanay Proud (MYNP). Maraming salamat kay Sir Frank Rivera na isa sa hurado at siya ring nag-text sa akin tungkol sa patimpalak. Maraming salamat din sa sponsors: UNESCO-ITI, Radio Balintataw, DZRH at MYNP Foundation, Boy Abunda.
Babasahin ang mga nagwaging dalit mamayang alas-sais ng gabi sa DZRH. Tune in, mga kapatid!
Ang aking mga medalya,
Munti kong regalo kay Ma
Na doon ay isang yaya.
-Beverly Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang uri ng katutubong tula sa Pilipinas na binubuo ng walong pantig kada taludtod at apat na taludtod kada saknong. Ito ay may isahang tugmaan.
Nanalo ng Unang Gantimpala ang Papunta na sa Italya sa Dalitext Contest 2015 para sa ikalimang linggo ng patimpalak. Ang tema ng patimpalak ay Make Your Nanay Proud (MYNP). Maraming salamat kay Sir Frank Rivera na isa sa hurado at siya ring nag-text sa akin tungkol sa patimpalak. Maraming salamat din sa sponsors: UNESCO-ITI, Radio Balintataw, DZRH at MYNP Foundation, Boy Abunda.
Babasahin ang mga nagwaging dalit mamayang alas-sais ng gabi sa DZRH. Tune in, mga kapatid!
Friday, April 10, 2015
Agaran kong Ibinalik (Tula)
Agaran kong ibinalik:
Papeles at sobreng may tip.
Si Ma ang aking naisip
At ang ngalan niyang malinis.
-Beverly Wico Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang katutubong anyo ng tula sa Pilipinas. Binubuo ito ng walong pantig kada taludtod at apat na taludod kada saknong. Ito ay may isahang tugmaan.
Papeles at sobreng may tip.
Si Ma ang aking naisip
At ang ngalan niyang malinis.
-Beverly Wico Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang katutubong anyo ng tula sa Pilipinas. Binubuo ito ng walong pantig kada taludtod at apat na taludod kada saknong. Ito ay may isahang tugmaan.
Suot n'ya ang kanyang toga (Tula)
Suot n'ya ang kanyang toga,
Tulak ang wheelchair ng ina,
Mabagal pero masaya
Ang daan pa-eskuwela.
-Beverly Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang katutubong tula sa Pilipinas na binubuo ng walong pantig kada taludtod at apat na taludtod kada saknong. Ito ay may isahang tugmaan.
Tulak ang wheelchair ng ina,
Mabagal pero masaya
Ang daan pa-eskuwela.
-Beverly Siy
Ang tulang ito ay isang dalit. Ang dalit ay isang katutubong tula sa Pilipinas na binubuo ng walong pantig kada taludtod at apat na taludtod kada saknong. Ito ay may isahang tugmaan.
Wednesday, April 8, 2015
Authors and their heirs
Hindi na ako empleyado ng FILCOLS noon pang 2012. Pero napakarami kong natutuhan tungkol sa mga karapatan ng manunulat at ng kanilang kapamilya at gusto kong mapakinabangan ng mga taong ito ang mga natutuhan ko.
Kaya naiisip kong magtayo ng consultancy firm para sa mga Filipino author. Kailangang-kailangan kasi ito ngayon dahil walang ganito para sa kanila. Limitado ang mandato ng FILCOLS para mapaglingkuran nang lubos ang mga Filipino author. Ang sakop lang nito ay ang reproduction of works ng authors. Ibig sabihin, kapag ni-reproduce o phinotocopy lang ang akda ng isang author nang walang permiso ng copyright owner, saka lang puwedeng makakagawa ng aksiyon ang FILCOLS. At siyempre, kailangan ay member nila ang author na magpapatulong sa kanila.
Mahina ang organizing committee ng UMPIL o Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas para tutukan ang karapatan ng mga manunulat at ng kanilang pamilya. Ang focus din ng UMPIL ay sa mga pampanitikang akda at mga manunulat nito. Medyo mahigpit din sila sa kanilang membership. Iniisnab ang mga "hindi pampanitikang manunulat" doon.
Itong consultancy firm na naiisip ko ay bukas sa lahat ng manunulat na maaari nitong pagserbisyuhan. Nakaangkla pa rin sa copyright ang focus ng consultancy firm ko. Pero mas service-oriented ito. Nais kong mag-asikaso ng mga bagay na pagmumulan ng kita ng mga author. Tipong kung dapat ay may matanggap siya sa reprinting ng kanyang work, ako ang mag-aasikaso niyon. So ako ang makikipag-ugnayan sa publisher o entity para dito. So yes, mas tungkol ito sa paniningil para sa mga author. Para ba akong literary agent? Hindi. Kasi mahina ako sa marketing kaya definitely, hindi ito marketing of literary works na siyang focus naman ng mga literary agent.
Noong una ay authors lang ang naiisip kong paglingkuran. Mas kailangan nila ang serbisyo ng consultancy firm na ito. Pero kalaunan, naisip ko, puwede ko ring paglingkuran ang mga publisher o ang mga entity na kulang sa empleyado pagdating sa pag-aasikaso sa mga author at mga payment para sa kanila.
Last year, kinontak ako ni Arvin Mangohig ng panitikan.com.ph at UP Press. May isang company raw ang nangangailangan ng tulong tungkol sa pakikipag-usap sa authors at sa paghingi sa mga ito ng permit to reprint. Hindi raw expertise ito ni Arvin kaya ako ang kinontak niya.
Kako, tamang-tama. Ganito ang gusto kong maging trabaho.
Kaya agad kong kinontak ang kumpanya, nag-email-email kami.
Eto ang isang bahagi ng email ko sa company.
What I am gonna do for you:
1. look for and find the authors you need
2. write letter to authors and seek their permission (letter will come from you)
3. negotiate payment for authors from your company
4. secure permit from authors and remit permit to your company
5. coordinate with authors for the payment (from your company), I will deposit the payment to their account or meet up with the authors
6. send thank you letters to authors from your company, and
7. give you updates and attend meetings for this project.
Ang reply, ito raw talaga ang kailangang-kailangan nila at this point.
Eventually, meetings at signing na ng kontrata ang naganap. I'm so happy! Hindi ko pa man naitatayo ang pangarap kong firm, may trabaho agad na pumasok.
Natuloy ang gawain kong ito, ang pangalan ng kumpanya ay TechFactors. Sa unang pagkakataon ay maglalabas ang TechFactors ng textbook sa Ingles ngayong Hunyo 2015 at kailangan nilang makontak ang mga author ng literary works na isasama nila sa textbook. Since wala silang ekstrang empleyado para dito, nagdesisyon silang i-job out na lang ang gawain. Sa akin nga ito napadpad.
Isa rin sa mga ginawa ko ay ang magbigay ng idea tungkol sa amount na ibibigay sa author/heirs pag ibinigay ng mga ito ang permit to reprint. Iginiit ko ang pagkakapareho ng amount na ibibigay sa author/heirs kahit ano ang genre ng akda nito. Para sa tula o excerpt ng nobela, pareho lang ang amount na tatanggapin ng author/heirs (kung papayag siyang i-reprint ang kanyang akda). Dapat, walang discrimination dito. Mahirap sumulat ng tula. Kaya hindi iyan dapat mas mura kaysa sa excerpt ng nobela.
Isa rin sa mga ginawa ko ay ang pagsasabi kung under public domain nga ba ang isang akda o hindi. Nakatipid ang TechFactors kahit paano. Hindi na pala nila kailangang maglabas ng pera para sa ilang akda na isasama nila sa kanilang textbook.
Patapos na ang trabaho kong ito, actually, ngayong Marso-Abril. At napakarami kong nakilalang author. Andami ko ring nakontak na akala ko ay hindi ko na makakadaupang-palad pa kahit kailan. Nakausap ko rin ang kanilang mga heirs, at mas marami akong natutuhan pagdating sa kanilang buhay, sa pananaw nila sa copyright, sa estado ng panitikan ngayon, sa mga textbook at iba pa.
Out of almost 30 authors and heirs, isa lang ang nag-no sa permit to reprint, at isa lang ang hindi nag-reply ang heirs.
Ngayon, ang tanong, paano ko maie-establish ang sarili kong consultancy firm?
Hindi ko pa alam. Pero gusto ko sanang magawa ito bago ako manganak.
Narito nga pala ang naiisip kong pangalan para sa consultancy firm:
1. Bebang Siy Author and Publisher Copyright Services, joke! hahaha! (na-inspire ako rito!>> http://www.naomikorn.com/index.htm, ang pangalan ng office niya ay Naomi Korn Copyright Consultancy. Bongga, di ba?) More or less, ang gusto kong gawin sa sarili kong consultancy firm ay iyong ginagawa rin ni Naomi Korn.
Heto ang naiisip kong mga pangalan, seryoso na ito:
1. Philippine Authors' Representative
2. Philippine Copyright Clearance Center (Mula sa Copyright Clearance Center ng US)
3. Copyright Services for Filipino Authors and Publishers
Iyan muna. Kung may mungkahi kayo, pakilagay sa comment, please! Salamat, salamat.
Kaya naiisip kong magtayo ng consultancy firm para sa mga Filipino author. Kailangang-kailangan kasi ito ngayon dahil walang ganito para sa kanila. Limitado ang mandato ng FILCOLS para mapaglingkuran nang lubos ang mga Filipino author. Ang sakop lang nito ay ang reproduction of works ng authors. Ibig sabihin, kapag ni-reproduce o phinotocopy lang ang akda ng isang author nang walang permiso ng copyright owner, saka lang puwedeng makakagawa ng aksiyon ang FILCOLS. At siyempre, kailangan ay member nila ang author na magpapatulong sa kanila.
Mahina ang organizing committee ng UMPIL o Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas para tutukan ang karapatan ng mga manunulat at ng kanilang pamilya. Ang focus din ng UMPIL ay sa mga pampanitikang akda at mga manunulat nito. Medyo mahigpit din sila sa kanilang membership. Iniisnab ang mga "hindi pampanitikang manunulat" doon.
Itong consultancy firm na naiisip ko ay bukas sa lahat ng manunulat na maaari nitong pagserbisyuhan. Nakaangkla pa rin sa copyright ang focus ng consultancy firm ko. Pero mas service-oriented ito. Nais kong mag-asikaso ng mga bagay na pagmumulan ng kita ng mga author. Tipong kung dapat ay may matanggap siya sa reprinting ng kanyang work, ako ang mag-aasikaso niyon. So ako ang makikipag-ugnayan sa publisher o entity para dito. So yes, mas tungkol ito sa paniningil para sa mga author. Para ba akong literary agent? Hindi. Kasi mahina ako sa marketing kaya definitely, hindi ito marketing of literary works na siyang focus naman ng mga literary agent.
Noong una ay authors lang ang naiisip kong paglingkuran. Mas kailangan nila ang serbisyo ng consultancy firm na ito. Pero kalaunan, naisip ko, puwede ko ring paglingkuran ang mga publisher o ang mga entity na kulang sa empleyado pagdating sa pag-aasikaso sa mga author at mga payment para sa kanila.
Last year, kinontak ako ni Arvin Mangohig ng panitikan.com.ph at UP Press. May isang company raw ang nangangailangan ng tulong tungkol sa pakikipag-usap sa authors at sa paghingi sa mga ito ng permit to reprint. Hindi raw expertise ito ni Arvin kaya ako ang kinontak niya.
Kako, tamang-tama. Ganito ang gusto kong maging trabaho.
Kaya agad kong kinontak ang kumpanya, nag-email-email kami.
Eto ang isang bahagi ng email ko sa company.
What I am gonna do for you:
1. look for and find the authors you need
2. write letter to authors and seek their permission (letter will come from you)
3. negotiate payment for authors from your company
4. secure permit from authors and remit permit to your company
5. coordinate with authors for the payment (from your company), I will deposit the payment to their account or meet up with the authors
6. send thank you letters to authors from your company, and
7. give you updates and attend meetings for this project.
Ang reply, ito raw talaga ang kailangang-kailangan nila at this point.
Eventually, meetings at signing na ng kontrata ang naganap. I'm so happy! Hindi ko pa man naitatayo ang pangarap kong firm, may trabaho agad na pumasok.
Natuloy ang gawain kong ito, ang pangalan ng kumpanya ay TechFactors. Sa unang pagkakataon ay maglalabas ang TechFactors ng textbook sa Ingles ngayong Hunyo 2015 at kailangan nilang makontak ang mga author ng literary works na isasama nila sa textbook. Since wala silang ekstrang empleyado para dito, nagdesisyon silang i-job out na lang ang gawain. Sa akin nga ito napadpad.
Isa rin sa mga ginawa ko ay ang magbigay ng idea tungkol sa amount na ibibigay sa author/heirs pag ibinigay ng mga ito ang permit to reprint. Iginiit ko ang pagkakapareho ng amount na ibibigay sa author/heirs kahit ano ang genre ng akda nito. Para sa tula o excerpt ng nobela, pareho lang ang amount na tatanggapin ng author/heirs (kung papayag siyang i-reprint ang kanyang akda). Dapat, walang discrimination dito. Mahirap sumulat ng tula. Kaya hindi iyan dapat mas mura kaysa sa excerpt ng nobela.
Isa rin sa mga ginawa ko ay ang pagsasabi kung under public domain nga ba ang isang akda o hindi. Nakatipid ang TechFactors kahit paano. Hindi na pala nila kailangang maglabas ng pera para sa ilang akda na isasama nila sa kanilang textbook.
Patapos na ang trabaho kong ito, actually, ngayong Marso-Abril. At napakarami kong nakilalang author. Andami ko ring nakontak na akala ko ay hindi ko na makakadaupang-palad pa kahit kailan. Nakausap ko rin ang kanilang mga heirs, at mas marami akong natutuhan pagdating sa kanilang buhay, sa pananaw nila sa copyright, sa estado ng panitikan ngayon, sa mga textbook at iba pa.
Out of almost 30 authors and heirs, isa lang ang nag-no sa permit to reprint, at isa lang ang hindi nag-reply ang heirs.
Ngayon, ang tanong, paano ko maie-establish ang sarili kong consultancy firm?
Hindi ko pa alam. Pero gusto ko sanang magawa ito bago ako manganak.
Narito nga pala ang naiisip kong pangalan para sa consultancy firm:
1. Bebang Siy Author and Publisher Copyright Services, joke! hahaha! (na-inspire ako rito!>> http://www.naomikorn.com/index.htm, ang pangalan ng office niya ay Naomi Korn Copyright Consultancy. Bongga, di ba?) More or less, ang gusto kong gawin sa sarili kong consultancy firm ay iyong ginagawa rin ni Naomi Korn.
Heto ang naiisip kong mga pangalan, seryoso na ito:
1. Philippine Authors' Representative
2. Philippine Copyright Clearance Center (Mula sa Copyright Clearance Center ng US)
3. Copyright Services for Filipino Authors and Publishers
Iyan muna. Kung may mungkahi kayo, pakilagay sa comment, please! Salamat, salamat.
Tuyot ang Rosas (Tula)
Tuyot ang Rosas
ni Beverly W. Siy
Tuyot ang rosas
Na natagpuan sa iyong backpack.
Hindi man ito nalanghap ng iyong mahal,
hindi mo man napabukadkad ang salitang kasal,
habambuhay ka,
habambuhay kang hahalimuyak
sa kanyang isipan.
Kasingkulimlim ng mga talulot,
matingkad na mantsa
sa kanyang alaala
ang kulay ng tingga
na huli mong nakita.
Ngayong Pebrero,
tatlong bagay
ang sanhi
ng maya't mayang pagkalagas
ng kanyang ulirat.
Una ay anumang hugis-puso.
Ikalawa ay pula ng bandila.
Ikatlo ay rosas,
tuyot man o sariwa.
Kamias, QC
Marso 2015
Ang tulang ito ay alay ko PO1 Joseph Sagonoy, isa sa 44 na kasapi ng PNP Special Action Force na napatay sa Mamasapano, Maguindanao noong 25 Enero 2015. Si Sagonoy ang pulis na nasa video na kumalat sa internet. Ayon sa mga ulat, buhay pa si Sagonoy nang ito ay barilin sa ulo nang dalawang ulit. Maaaring basahin ang iba pang detalye dito:
http://newsinfo.inquirer.net/672859/3-dried-roses-found-on-dead-saf-trooper
ni Beverly W. Siy
Tuyot ang rosas
Na natagpuan sa iyong backpack.
Hindi man ito nalanghap ng iyong mahal,
hindi mo man napabukadkad ang salitang kasal,
habambuhay ka,
habambuhay kang hahalimuyak
sa kanyang isipan.
Kasingkulimlim ng mga talulot,
matingkad na mantsa
sa kanyang alaala
ang kulay ng tingga
na huli mong nakita.
Ngayong Pebrero,
tatlong bagay
ang sanhi
ng maya't mayang pagkalagas
ng kanyang ulirat.
Una ay anumang hugis-puso.
Ikalawa ay pula ng bandila.
Ikatlo ay rosas,
tuyot man o sariwa.
Kamias, QC
Marso 2015
Ang tulang ito ay alay ko PO1 Joseph Sagonoy, isa sa 44 na kasapi ng PNP Special Action Force na napatay sa Mamasapano, Maguindanao noong 25 Enero 2015. Si Sagonoy ang pulis na nasa video na kumalat sa internet. Ayon sa mga ulat, buhay pa si Sagonoy nang ito ay barilin sa ulo nang dalawang ulit. Maaaring basahin ang iba pang detalye dito:
http://newsinfo.inquirer.net/672859/3-dried-roses-found-on-dead-saf-trooper
Balik-blogging
Sa wakas, nakapag-blog ulit ako. Matindi-tinding pangungumbinsi sa sarili ang naganap kanina para magawa ko itong muli. Sabi ko, si Sir Rene nga, ilang araw bago pumanaw, nagba-blog pa, nagsusulat pa. E, ikaw? Ano na?
Matagal ko nang gustong mag-blog at magsulat uli. Ang problema, natatakot ako dahil ang dami kong naiisip at hindi ko alam kung alin dito ang uunahin ko.
Paano ba nilulutas ang ganitong problema?
Siguro sisimulan ko sa pagpo-post ng pinakahuli kong naisulat na akda.
Isang tula.
Nakanangtutsa. Tula. After so many years, tula uli. Woho!
Ang pamagat nito ay Tuyot ang Rosas. Check the next entry!
Matagal ko nang gustong mag-blog at magsulat uli. Ang problema, natatakot ako dahil ang dami kong naiisip at hindi ko alam kung alin dito ang uunahin ko.
Paano ba nilulutas ang ganitong problema?
Siguro sisimulan ko sa pagpo-post ng pinakahuli kong naisulat na akda.
Isang tula.
Nakanangtutsa. Tula. After so many years, tula uli. Woho!
Ang pamagat nito ay Tuyot ang Rosas. Check the next entry!
Thursday, April 2, 2015
New Dalitext Contest
A Dalitext Contest called Dalit kay Nanay in Filipino language is ongoing! The theme is Make Your Nanay Proud (MYNP). It started last March 15 and will last until Mother's Day in May. This is sponsored by UNESCO-ITI, Radio Balintataw, DZRH and MYNP Foundation, Boy Abunda.
There will be three prizes every week for 8 weeks and all prizes will compete for 3 top winners on Mother's Day. Text entries with your name/age/address to 0915-8983947.
Sali na!
There will be three prizes every week for 8 weeks and all prizes will compete for 3 top winners on Mother's Day. Text entries with your name/age/address to 0915-8983947.
Sali na!
Subscribe to:
Posts (Atom)