Thursday, November 30, 2017
Sample ng Radio Drama para sa Pasko
Untitled
Scriptwriter: Beverly Siy
Local 1706, 0919-3175708, ccpintertextualdivision@gmail.com, 5515959
SFX: MTRCB sound bite
V.O.
Rated SPG. Estriktong patnubay at gabay ng magulang ang kailangan.
Inihahandog ng Team Buang ang dramang pangradyo na pinamagatang _______. Ang magsisipagganap ay sina:
INSERT NAMES OF PARTICIPANTS AND THEIR ROLES
Isang araw, sa bahay ni Melchor.
SFX: Cellphone ringing
(NOTE TO KINGS 1, 2 AND 3: KAILANGAN PANGMATANDA ANG BOSES N’YO. PARANG UUGOD-UGOD, MABAGAL.)
KING 2: Hello?
KING 1 (over phone): Melchor, nagpakita na! Nagpakita na ang bituin!
KING 2: Talaga, Gaspar? Talaga? Yehey! Tara na! matatagpuan na natin ang sanggol na si Hesus!
KING 1: Pero mukhang malayo at mahabang paglalakbay ito, Melchor.
KING 2: Ganern? Anong tantiya mo? Mga ilang araw?
KING 1: Siguro, mga pitong araw. Lalo na ngayon, December. Grabe ang traffic. Lahat ng kalsada na katapat ng SM, barado. Christmas sale e.
KING 2: Sige, agahan na lang natin ang biyahe. Si Baltazar, nakontak mo na?
KING 1: Hindi sumasagot sa mga tawag ko.
KING 2: Nag-leave din siya sa group chat natin.
KING 1: Ewan ko do’n, baka me sariling plano. Di bale, kahit dalawa lang tayo, gorabells tayo. Importanteng matagpuan natin ang sanggol na si Jesus para mabigyan natin siya ng babala tungkol sa plano ni Herodes na ipapatay siya.
KING 2: Tama ka! Daanan mo ako in 10 minutes. Bye!
(ENTER DORA THE EXPLORER THEME SONG). WE MAY USE THIS: https://www.youtube.com/watch?v=rGyLz5219Lg)
KING 2: Uy, road trip! Dora the Explorer ang peg. Ano ba ang mga dapat kong iempake? Tubig!
SFX: Tubig na lumalagaslas
KING 2: Alak!
SFX: boteng de tansan na binubuksan
KING 2: Chichirya!
SFX: Chichiryang binubuksan
KING 2: For emergency cases, swiss knife!
SFX: ina-unleash na samurai
KING 2: For emergency cases, diatabs!
SFX: flush ng inidoro
KING 2: Kikay kit! Toothbrush, toothpaste, pabango!
SFX: Spray 3x
KING 2: At siyempre, para hindi boring ang biyahe, kailangan ang petmalu na soundtrack!
SFX: lumang plaka na isinasalang at pinapatugtog
KING 2: ehem, ehem
(START OF CHRISTMAS IN OUR HEARTS SONG. THEN ANG BOSES NI KING 2 AY MAGIGING NORMAL NA, HINDI NA PANGMATANDA AT UUGOD-UGOD.)
Whenever I see girls and boys
Selling lanterns on the street
I remember the child in the manger as he sleeps
Wherever there are people
Giving gifts exchanging cards
I believe that Christmas is truly in our hearts
Let's light our Christmas trees for a bright tomorrow
Where nations are at peace,
And all are one in God
Let's sing Merry Christmas and a happy holiday
This season may we never forget the love we have for Jesus
Let him be the one to guide us as another new year starts
And may the spirit of Christmas be always in our hearts
(HIHINA ANG TUGTOG OR HIHINTO ANG MUSIC.)
SFX: busina ng kotse
KING 2: Aba, ayan na si Pareng Melchor!
SFX: pagpihit ng door knob, pagbukas ng pinto
KINGS 1 AND 2 (sabay): Melchor! Gaspar!
(MUSIC PLAYS AGAIN.)
KING 1:
In every prayer and every song
The community unites celebrating the birth of our savior Jesus Christ
Let love like that starlight on that first Christmas morn
Lead us back to the manger where Christ the child was born
So come let us rejoice
Come and sing the Christmas carol with one big joyful voice
Proclaim the name of the Lord
Let's sing Merry Christmas and a happy holiday
This season may we never forget the love we have for Jesus
Let him be the one to guide us as another new year starts
And may the spirit of Christmas be always in our hearts
KINGS 1 AND 2 (duet na):
Let's sing Merry Christmas and a happy holiday
The season may we never forget the love we have for Jesus
Let him be the one to guide us as another new year starts
And may the spirit of Christmas be always in our hearts
KING 1: O, ready ka na? Naghihintay ang Uber.
KING 2: Yes!
SFX: Zipper ng maleta
KING 1: Naipasok mo ba sa maleta ang regalo mo para kay Baby Jesus?
KING 2: Ha? Anong regalo? Wala akong regalo!
SFX: Busina
KING 1: Pasaway! Sa daan na lang tayo bumili.
V.O.: Pagkalipas ng ilang oras.
KING 2: Ano ba ang regalo mo, Gaspar?
KING 1: Heto, ginto.
KING 2: Wow, lodi! Ang yaman. E di ikaw na.
SFX: Biglang umiingay. Parang palengke.
KING 1: Teka, teka, nasaan na ba tayo? Bakit dito tayo dumaan, Manong Uber? Trapik dito sa Divisoria!
MANONG UBER: Binulungan po ako ng kaibigan ninyo, change course daw po tayo. May bibilhin lang siya rito.
KING 1: (galit na galit) Ang cheap mo, Melchor, dito ka sa Divisoria bibili ng regalo para kay Hesus?
SFX: preno ng kotse, pagbukas ng pinto ng kotse.
KING 2: Ops, ‘wag ka na magalit. Tutal ito naman ang ultimate shopping destination!
MANONG UBER: E, Melchor at Gaspar, sasama na ako sa pagsa-shopping!
SFX: pagsara ng kotse. Louder noise from Divisoria ambience.
KING 2: At saka, medyo tight kasi ang budget natin, wala pa ‘yong bonus ko, e. Tara na.
KING 1: Anong wala pa? Pumasok na sa ATM natin two weeks ago!
KING 2: O siya, siya, oo na! Pero dito na ako bibili ng panregalo, total nandito na tayo. At saka marami ding mahal dito. Hindi lahat ng nilalako dito ay mura.
TINDERA: Bili na po kayo, Mam, Sir. Sofa bed, bente mil lang.
KING 2: O, ayan! Sofa bed. Bente mil. Mura ba ‘yan? Mura?!
KING 1: O siya, siya na! Bilisan na natin. Ito ang magandang ipanregalo: kamanyang at mira. Pero wala niyan dito sa Divisoria!
TINDERO: Bili na, suki. Anong hanap ninyo? Meron kami niyan dito sa bangketa.
MANONG UBER: Para sa bata nga po, kuyang tindero.
TINDERO: Ito, rattle!
SFX: rattle
TINDERO: Hello Kitty ang design niyan.
KING 1: Pang-baby boy po.
TINDERO: Ito, dito sa akin, suki! Kotse-kotsehan!
SFX: humaharurot na kotse, busina at wangwang
TINDERA: libre na busina at saka wangwang. At meron ding…
SFX: Please turn right to Pedrow Byu-kah-neyg Street, Pah-say Sih-tih!
TINDERA: Waze! High-tech, ano? Bili na. Wan pipti na lang sa inyo.
KING 2: E, bagong panganak po, baby boy. Hindi pa puwedeng maghawak ng kung ano-anong laruan.
TINDEROA A…baby, na bagong panganak, na boy? Si baby Jesus ba iyang reregaluhan ninyo? Meron kaming … kamanyang at mira!
KINGS 1 at 2: Huwaaaat?
TINDERA: Oo, heto! Ipa-plastic ko na.
SFX: plastic na binubuksan
TINDERA: Two twenty lang lahat. Gusto n’yo i-giftwrap natin?
KINGS 1 at 2: A… hindi na po. Ito na ang bayad. Nagmamadali kami, ate. Halika na, Manong Uber.
MANONG UBER: Ehe, bago tayo bumiyahe, itanong na natin sa aling tindera, para saan po ba iyang kamanyang at mira?
TINDERA: Kamanyang at mira? In English, frankincense and myrrh?
MANONG UBER: Opo. Iyan nga. Pero okey lang po kung di ninyo alam. I-Google ko na lang.
TINDERA (magiging super sosyal ang twang): Of course, I do know. This is called product knowledge and here in Divisoria, that is our expertise. Well, well, well, lemme see. Since the early days of Christianity, Biblical scholars and theologians have offered varying interpretations of the meaning and significance of the gold, frankincense and myrrh presented to Jesus. These were standard gifts to honor a king or deity in the ancient world: gold as a precious metal, frankincense as perfume or incense, and myrrh as anointing oil. Frankincense, which was often burned, symbolized prayer rising to the heavens like smoke, while myrrh, which was often used for burials, symbolized death. Accordingly, a mixture of wine and myrrh would be offered to Jesus during his crucifixion. Got it?
MANONG UBER: K, thanks, bye.
SFX: car lock remote sound, car door opens, car door closes, pag-arangkada
V.O.: Sa ikapitong araw ng road trip nina Melchor at Gaspar…
MANONG UBER: Ayan na, mukhang malapit na tayo, guys! Ang laki-laki ng bituin na nasa tapat ng kanto na iyon! Di ba iyon ang star na sinusundan natin?
(MAS MAGANDA PO NA MALAMAN KO IYONG SONG NA IPAPASOK DITO SA ROAD TRIP NA PART, ANY SONG PO AKO NA ANG BAHALA MAGSULAT NG PAGSEGUE SA SONG.-bebang)
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
KINGS 1 at 2: Sa wakas, nandito na tayo!
SFX: preno, car door opens and closes, footsteps, katok
KINGS 1 at 2: Tao po! Tao po!
SFX: Door opens
KINGS 1 at 2: Baltazar!
SFX: trumpet, happy sound, please remember, voice of KING 3 is old, slow, etc.
KING 3: Uy, guys, sorry, nauna na ako rito. Hindi na ako sumabay sa inyo.
KING 1: Ayaw mong humati sa bayad para kay Manong Uber, ano? Ang mahal nga, e. Inabot kami ng Four… forty two thousand pesos.
KING 3: Huy, hindi naman sa ganon, Gaspar. Okey lang makihati ako sa Uber, may natanggap na akong bonus sa ATM ko.
KINGS 1, 2, 3: Apir!
KING 3: Pero seryoso? Forty two thousand pesos ang inabot ng Uber n’yo? Paano ang justification niyan? Patay kayo sa accounting! Hala!
KING 2: E, meron namang resibo si Manong Uber. Tama ba, Manong?
MANONG UBER: Oo, meron po. Kung kailangan i-justify sa accounting po ninyo, handa po akong humarap sa department manager. (bubulong) Single pa ba siya? Single pa kasi ako, mga koya.
KING 1: Sige, sige, samahan mo kami ha, pagbalik natin. Anyway, kumusta ang biyahe mo, Baltazar? Ambilis mo, ha?
KING 3: Okey naman ang biyahe ko. Kasi pagkabili ko ng regalo para kay Baby Jesus, may natiyempuhan ako na libre daw na sakay.
KING 2: Wow, saan iyan? Anong sasakyan?
KING 3: Oo, libreng sakay through this girl, ang name niya ay Mam Sheila. Kaya sumabay na ako, seven days ago. Sayang din, e. Ambilis ng biyahe ko, convenient pa. Ang suwerte ko nga! Sasabay na akong lagi kay Mam Sheila.
KING 1: E, di ikaw na ang suwerte! Teka, hindi mo ba kami papapasukin? Gusto na naming makita si Baby Jesus at ang pamilya niya.
KING 3: Ay, pasok! Pasok!
SFX: door opens, farm animal sounds, heavenly music na very very soft-something like this: https://www.youtube.com/watch?v=xTyp6oPQR6Q
KINGS 1, 2 at 3 (super happy): Halleluya! Pagpalain ang sanggol na si Hesus! (3x)
SFX: atungal ng baby, super lakas, super annoyed
MAMA MARY (very mahinhin): Kayo ba sina Melchor at Gaspar?
KINGS 1 at 2: Kami nga po.
MAMA MARY: Ang ingay n’yo! Nagising tuloy ang baby ko!
KING 1: Naku, sori po. Sori! Nice to meet you, Mam.
KING 2: Narito po kami upang ialay ang mga ito.
KINGs 1 at 2: Ginto, kamanyang at mira.
MAMA MARY: Ay, grabe, salamat, nag-abala pa kayo! Sobrang thank you! Sandali at ipapakilala ko si Jose, kasama namin siya ni Hesus. Mainam nang makilala n’yo rin siya. Karangalan niya ang mahandugan ng ginto, kamanyang at mira ang aming sanggol.
SFX: pagpindot sa cellphone, cellphone rings, phone call is picked up
SFX from cellphone ni Jose: pagpukpok ng martilyo, pagwe-welding, pagdi-drill at pag-chainsaw
JOSE: Yes, Mary, bakit ka tumatawag?
MAMA MARY: Jose, may bisita tayo. Ano ba’ng ginagawa mo riyan? Gabing-gabi, nagkakarpintero ka?
JOSE: Gumagawa ako ng higanteng Christmas tree. May nakita kasi ako sa internet, ang ganda! Habi ng Pagkakaisa ang tawag sa design.
MAMA MARY: (masayang-masaya) Ay, na-Google ko rin iyan kanina! Maganda nga. Iyong pupunta ka sa ilalim para ma-appreciate mo iyong design tapos inspired by different ethnic groups dito sa Pinas ang bawat bahagi ng Christmas tree?
JOSE: Oo!
MAMA MARY: (masungit, seryoso) Mam’ya na iyan. Pumarito ka muna.
SFX: phone call ends
MAMA MARY: Pasensiya na kayo, Melchor, Gaspar, Baltazar. Artistic talaga iyang asawa ko. Me talent sa production design. Pag kailangan ninyo ng gagawa sa mga kaharian ninyo, sabihan n’yo ako, ha? Ihatid ko siya sa inyo.
KINGS 3: Okey po! (pabulong) pero kailangan mag-Philgeps pa rin siya, tama ba ako, Melchor at Gaspar?
SFX: footsteps
MAMA MARY: Heto na siya, si Jose. Dyowa ko.
JOSE: Magandang gabi sa inyong lahat.
KINGS 1,2,3: Magandang gabi po, Mang Jose. Congratulations po sa pagkakasilang sa inyong sanggol.
JOSE: Ay, salamat! Salamat nang marami.
KING 1: Naroon po ang handog namin sa inyong sanggol.
KING 2: From Divisoria!
KING 1: (tatawa!)A… ang ibig po niyang sabihin ay bibili po sana kami ng gift wrapper niyan sa Divisoria! Kaso po trapik. Wala kasing Asean Lane doon.
JOSE: Okey lang. Huwag mahiya. A shopping trip in Divisoria is part of Pinoy Christmas tradition. Muli, maraming salamat sa inyong tatlo. Naglakbay pa talaga kayo para lang makapaghandog kay Hesus. Ano-ano nga ba ang mga iyan?
MAMA MARY: Heto, o.
SFX: plastic na binubuksan
JOSE: Ginto.
MAMA MARY: Wow.
JOSE: Kamanyang.
MAMA MARY: Wow.
JOSE: At mira.
MAMA MARY: Wow.
JOSE: Salamat, Melchor, Gaspar at Baltasar.
MAMA MARY: Pero ito ang pinakamagandang regalo sa lahat. Ang dala ni Baltasar.
ALL: Ano iyon?
MAMA MARY: Ito, inilagay niya sa isang baul.
SFX: baul opens
ALL: Aba… CCP Calendar of events! At mga tiket sa CCP shows!
MAMA MARY: Bongga, di ba? Bilang isang ina, importante sa akin na mamulat sa sining ang aking anak, kahit bulilit pa siya. Gusto kong makakita siya ng sari-saring art exhibit at dance concerts, makapakinig sa sari-saring literary performances at musical concerts, at makapanood ng sari-saring stage plays at sine! Gusto ko, ngayong maliit pa lang siya ay makita niya ang husay ng mga alagad ng sining mula sa Pilipinas. Gusto ko, bilang isang ina, maging proud siya sa sining at kultura ng ating bayan!
KING 3: Masaya ako na nagustuhan ninyo ang regalo ko. Habang nagmumuni-muni ako kung ano ang mainam na regalo, isa lang ang pumasok sa isip ko.
ALL: Ano iyon?
SFX: Enter CCP hymn intro
KING 3:
Dakilain ang kulturang Pilipino
Ang buhay at kaluluwa ng sambayanan
Pinagbubuklod sa sining at talino
Mga lipi’t bayan ng sangkapuluan
Sa ating pagkakatulad at pagkakaiba
Binibigkis tayo ng kulturang Pilipino
Kulturang di padadaig sa alinmang bansa
Saligan ng pag-unlad, alay sa buong mundo.
KING 3: Mama Mary, ano po ang masasabi ninyo?
MAMA MARY:
Makiisa sa marangal na layunin
Ng Sentrong Pangkultura ng Pilipinas
Itaguyod at ipagmalaki natin
Ang Sentrong Pangkultura ng Pilipinas
Ang Sentrong Pangkultura ng Pilipinas.
Sa ating pagkakatulad at pagkakaiba
Binibigkis tayo ng kulturang Pilipino
Kulturang di padadaig sa alinmang bansa
Saligan ng pag-unlad, alay sa buong mundo.
KING 3 at MAMA MARY:
Makiisa sa marangal na layunin
Ng Sentrong Pangkultura ng Pilipinas
Itaguyod at ipagmalaki natin
Ang Sentrong Pangkultura ng Pilipinas
Ang Sentrong Pangkultura ng Pilipinas.
V.O.: At diyan po nagtatapos ang pagtatanghal ng Team Buang. Maligaya at masining na Pasko sa ating lahat.
Wednesday, November 15, 2017
Hinggil sa Librong Mga Sugat ng Naligaw sa Gubat ni Emmanuel Velasco
Ang sarap basahin ng mga tula ni Emmanuel Velasco dahil napakaelegante ng kanyang wika. Parang nababalutan ng brilyante ang bawat taludtod, kahit pa ang mga ito ay tumutukoy sa baha, bagyo, gera at berdugo. Kaya't matututo kang tingnan ang tunay na mahalaga sa di magandang pangyayari. Kaya't matututo kang ipagbunyi ang bawat sandali. Ang librong ito ay isang guidebook kung paanong harapin ang kirot, hilakbot, kamatayan at lalong-lalo na ang katotohanan. Samahan ang makata sa pagtupad ng kanyang pangako: ako ang lilikha ng panganay na gatla sa iyong mayuming mukha.
Saturday, November 4, 2017
Overnight sa Sementeryo
Di ko na alam ang gagawin kay Colay. Huli kaming nagkita noong October 31 hanggang umaga ng November 1, dinalaw namin si Dadi sa sementeryo. Kasama namin sina Incha, Dilat, Kagome, Noah, Iding at Bianca.
Ang meeting place namin ay Jollibee Kabihasnan. Mga 1.5 hours kami roon dahil itong si Colay ay huli nang pinahabol si Noah. So habang naghihintay, kumain muna kami, tutal ay kabi-birthday lang ni Iding. Iyong dala kong gamit na kandila sa birthday cake ni Gene ang itinundos ko sa tatlong cupcake na binili ni Incha sa kaibigan niya that same night. Tapos nagkantahan kami ng happy birthday. Saka kumain.
Habang kumakain ay dumating si Noah. Nag-order na rin ito at sumabay sa amin. Di ko siya masyadong nakasalamuha noong birthday ni Ayin, mabuti rin at nakita ko sila ni Iding ngayon. Maporma ang dalawa. Akala mo ay tipikal na teenager, walang problema. Naka-t-shirt, maong at rubber shoes. Si Iding, makapal na silver ang kuwintas, ang gara ng relo, bago ang rubber shoes, puti. Si Colay, ampayat na naman, mukhang haggard, mukhang hindi pa naliligo. Naka-t-shirt at shorts, tsinelas. Walang dala kundi isang payong. Parang wala ring dalang wallet o coin purse. Meaning, wala siyang kapera-pera.
Pagkatapos kumain, ibinalot niya sa wrapper ng kanin ang mga buto ng manok. Para daw sa mga alaga niyang pusa. May natira din siyang kanin, ibinalot din niya ito, tapos, inutusan niya si Iding na humingi ng plastik sa counter. Sa plastik niya inilagay ang mga ibinalot. Sabi ni Incha, te, bawal yan. Napalingon ako. Nag-angat ng tingin si colay habang nakangiti sa amin. Sabi niya, bawal ba? Dahan-dahan niyang inilabas ang isang kutsara na mabilis pala niyang ipinasok din sa plastik.
Sabi ko, kung kailangan mo niyan, bibilhan kita. Di umimik si colay. Alam ko, nahiya siya sa kanyang ginawa. Di ko alam kung bakit niya ginawa iyon. Kulang ba ang kutsara sa bahay niya? Ginawa na ba niya iyon dati? Mataas ang pride ni Colay. Kaya nga nagkawengwang buhay niya, e. Ayaw niyang humihingi ng tulong. Di rin iyan nagnanakaw. Sabi ni Mami, kahit walang-wala si Colay ay mas pipiliin nitong gumawa ng paraan kaysa mangutang, kaysa magnakaw.
Sa biyahe, ambon-ulan na. Pagdating sa sementeryo, ambon-ulan pa rin. Dahil iisa na lang ang tricycle papasok ng sementeryo ay napilitan kaming maglakad ni Colay. Noon niya naikuwento na nasaksak si Gilmore. Sabi ko, bakit, anyare? Sabi niya, nagpatakbo daw siya ng P300 sa isang kaibigan. 'Yong singkuwenta raw, para sa kanyang kaibigan pero inestapa pa rin siya nito. Nang sitahin daw ni Gilmore iyong nang-estapa, ito pa raw ang nagalit. Isang gabi ay bigla nitong sinaksak sa likod ng balikat si Gilmore. Si Colay ang naghatid dito sa ospital at nagbantay. Malamang, siya rin ang gumastos sa lahat. Ate, sabi niya, di makausap nang maayos ang doktor. Kada ilang oras ay pinapa-x-ray niya ang likod ni Gilmore. Sabi ko, bakit po? Sagot sa akin ay basta, sumunod ka na lang. Ba't ganon,te, e gusto lang naman naming malaman kung bakit.
Iba ang nasa isip ko, hindi ang masamang pakikitungo ng doktor, kundi.. di pa rin talaga siya tumitigil. Nakababad na ang puso ko sa takot sa tokhang. Dahil kay Colay. Kapag may nababalitaan akong babaeng binaril sa Las Pinas o Paranaque o Cavite, tine-text ko agad si Colay. Tsine-check ko kung buhay pa siya. Nakakatawa, ano? Minsan nga, nag-panic kaming magkakapatid dahil hindi siya makontak nang ilang araw. Hindi siya sumasagot sa mga text o sa FB. Ayaw sana naming sabihin kay Tisay pero siya ang pinakamalapit in terms of location kaya sabi namin ay puntahan na. Ang pinapunta ni Tisay ay si Dadi, at ang report nito, buhay pa si Colay. Sabi daw kasi ng napagtanungan niyang bata sa lugar nina Colay, ay, kadadaan lang po dito kanina. Tawa kaming lahat. Kinukuryenteng tawa dahil sa nerbiyos. Hindi kasi talaga malayong may mangyaring masama kay Colay.
Na-round up na siya ng pulis noon. Ibig sabihin ay identified na siya. Baka nasa kung anong listahan ang kanyang pangalan. Baka minamanmanan na siya. O baka isunod na siya kapag naubusan ng maipampupuno sa quota ang mga alagad ng bala. Isang beses, kuwento ni Colay, nang dadalhin na siya sa presinto, nagmakaawa siya sa mga pulis dahil maiiwang mag-isa si Bianca sa bahay. At delikado ang lugar nila, naglipana ang mga gago. Ito ang ilan sa mga dahilan kung bakit ipinoder ko na si Bianca sa amin since June. Marami na ring kaibigan si Colay na nahuli ng pulis. Ang isang kaibigan niya'y ninakawan daw ng mga laptop at iba pang gadget ng isang media personnel habang nagaganap ang hulihan at imbestigasyon sa presinto. Walang magawa at hindi makangawa ang ninakawan. Nagsumbong sa akin si Colay sa text, kanino daw puwedeng ilapit ang nangyari sa kanyang kaibigan. May koneksiyon daw ba ako sa media, baka kakilala raw iyon ng kakilala ko. Ipadiyaryo ko daw. Ipa-Tulfo. Puwede ko raw bang magawan ito ng paraan. Hindi ko alam ang isasagot. Te, sabi niya, basta na lang hinarbat ang backpack niya pagdating sa kulungan. Wala nang naibalik sa gamit niya, te. Alarmed ang tono ng text ni Colay. Pero ako, hindi ako makasimpatya, though, nalulungkot ako kasi malamang na ang iniisip lang ni Colay ay puwede rin itong mangyari sa kanya anytime. May mga kaibigan na rin siyang nabaril. Ang isa sa kanila, sa mata tinamaan ng bala, pero nabuhay. Muli, nag-text siya sa akin, ano raw ang dapat gawin? Baka raw balikan ang kaibigan niya at tuluyan nang patayin ito. Kanino puwedeng lumapit ang kanyang kaibigan? Ang hihirap ng tanong niya. Di tulad noong bata kami, ang tinatanong lang niya sa akin ay kung ano ang ibibigay kong stationery kapalit ng notepad niyang Kerrokerropi at kung sinong mas magandang kakampi sa ten-twenty, si Ana na mataas lumukso o si Sharon na mahaba ang legs. Te, puwede bang kasuhan 'yong bumaril? Eto na naman siya. Kako, oo, kaya lang ay napakahaba at napakahirap ng proseso. Nang ikuwento sa akin ito ni Colay sa personal, kita ko ang hindik sa sarili niyang mga mata. Ako ay walang reaksiyon, di ako makasimpatya, e anong gagawin ko, wala rin akong mai-offer na solusyon? Sa totoo lang, ang mas nananaig sa akin ay bahagyang pagkainis at pagkasuya. Gusto ko siyang tanungin, bakit di mo na lang layuan ang mga ganyang tao? Ba't di ka na lang kasi magbago? Alam mo bang matanda na tayo at di ka na teenager? Ba’t di mo na lang tigilan ang bisyo na ‘yan? Di ka pa ba sawa? Wala ka na ngang napala, di ka pa huminto. Marami kaming nagmamahal sa iyo. May pag-asa pa. Si Tisay, alam mo ba, di pa rin sumusuko sa 'yo? Pero matagal ko nang tinanong sa kanya ang mga ito. Sasagutin niya lang ako nang pabalang. Papatulan ko naman. Magsisigawan kami. Mag-iiyakan. Lalayas siya. Kakanlong sa bisyo. At muli, sa masasamang kaibigan.
Kung itatanong ko sa kanya ang mga ito ngayon, alam kong tatahimik lang siya. Ngayong matatanda na kami, bihira na ang nag-aaway sa aming magkakapatid. Bihira na lang kasi kaming nagkikita at nagkakasama. Nasa Mindoro si Incha. Nasa Vigan si Kim. Dati akong taga-QC pero taga-South na ngayon tulad nina Colay at Budang. Pag may Pasko o birthday ni Tisay na lang nagkikita, di pa kami madalas na nabubuo bilang pamilya. Kaya ngayon, pag nagkakainitan na ay tumatahimik na lamang kami at di nagkikibuan. O kaya may biglang magjo-joke, sasabog ang tawa at okey na uli kaming lahat.
Pagdating namin sa area ni Dadi, nahirapan kaming matagpuan ang puntod niya. Kasi pala ay pinutol na ang puno na katapat ng kanyang puntod. Ito pa naman ang aming landmark. Napaka-chaka ng puno na iyon, kaya kapag bumibisita kami sa sementeryo at naghahanap ng puntod, ang lagi kong sinasabi, “basta, kapag nakakita kayo ng pangit na puno, 'yon na ‘yon!” Baliko ang katawan nito, parang baliktad na S, at lagi itong nagbabalat, aakalain mong isda dahil tadtad ng kaliskis. Minsan, sa lilim kami nito naglalatag. Minsan din, dito namin tinitipon at sinisilaban ang mga basura't tuyot na dahon. Hahanap kami ng patpat, saka tutusukin ang mga basura at parang litson na padidilaan ito sa apoy. Sayang at wala na ang puno ngayon. Ni hindi ko nalaman ang kanyang pangalan.
Nagulat din ako, and at the same time, nalungkot, nang makita kong bagong-bago ang lapida nina Ape at Auntie Garet. Matagal ko na rin gustong papalitan ang lapida ni Dadi, kasi pinakapangit ito sa mga lapida noon nina Ape, Angkong, Ahma at Coco Terry. Pero sabi ni Ditsak, di raw basta-basta pinapapalitan iyon. May feng shui daw na kailangang sundin. E, di sige, kako, papinturahan ko na lang ang letters. Pero isang taon lang yata ay burado na uli ang ilang letra nito.
Sinupress ko ang feeling ng pagkaawa sa lapida ng tatay namin. Tutal naman ay may bulaklak na nakapatong dito. Gayon din sa iba pang puntod ng mga namayapang kamag-anak. Ibig sabihin, nauna na ang mga auntie at uncle namin sa pagbisita, at nag-alay naman sila ng bulaklak sa lahat, pati kay Dadi.
Lumakas ang ambon-ulan. Dumating na ang traysikel nina Incha, ganon katrapik sa main road ng sementeryo, nauna pa kami ni Colay kahit naglakad lang kami mula sa gate. Sumilong agad kaming lahat sa isang malapad na tent na nakatindig sa kambal na nitso. Mga isang oras kami doon, mga labinlimang puntod ang layo kay Dadi. Nag-ikot kami ni Colay sukob sa payong niya. Nakakita kami ng isa pang tent na walang nilililiman kundi patong-patong ng monoblock chairs. Sabi ko ay hiramin namin at isoli na lang bago umuwi. Wala namang tao sa paligid na mapagpapaalaman. Anim na upuan ang pinagtulungan naming buhatin at dinala ang mga iyon sa pansamantala naming himpilan, doon sa may kambal na nitso. Pero nakaupo na silang lahat sa ibabaw ng nitso, nakahiga pa nga si Kagomeng tulog. Inilabas ko ang banig at maliliit na unan na dala ko, para maibaba ni Incha si Kagome nang mas maayos.
Di kami nakatiis ni Colay, sabi ko’y maghanap tayo ng tent na puwede nating itindig sa puntod ni Dadi. Ginawa na namin iyon dati! Pero kung tama ang pagkaalala ko ay hindi iyon undas kaya walang masyadong tao na puwedeng sumita sa amin. This time, undas season kaya super dami ng tao at naka-set up ang mga ito para mag-overnight. Around 12 midnight na ito.
Nag-ikot-ikot kami ni Colay. Isang beses, ako lang. Isang beses, siya lang. Mga 10-15 minuto kada ikot. Tatlong beses kaming bumalik sa kambal na nitso. Tapos kapwa kami nagre-report ng mga natatagpuan naming "options": may isang tent na kaaalis lang ng mga may ari, puwede ko pang habulin ang mga ito para magpaalam. Kaya lang ay mataas pa ang kandila sa puntod na kanilang iniwan. Mukhang hindi papayag ang mga ito na ipahiram sa amin ang tent dahil mababasa ang itinundos nila. May isang tent na mababa, halos kasingtangkad lang namin. Sa madilim na bahagi ito na malapit sa pader ng sementeryo. Mukhang madaling bunutin at ilipat ang mga paa ng tent. Ang problema ay punong-puno ng tubig ang bubong at noong sundutin ni Colay ang bahaging may tubig para matanggal ang tubig, biglang sumandal ang tent sa kanya. Naku, masyadong mabuway. Hindi puwede. Isa pang option: tent na malapit sa kambal na nitso. Pero anim ang paa ng tent. Kulang kami sa manpower na magbubuhat nito nang sabay-sabay! May isa pang tent na mukhang madaling ilipat, nasa madilim din na lugar, walang ibang grupo ng tao na malapit doon. Kaso ay nakatali sa mga patpat na itinusok sa lupa ang mga paa nito. E, di kalasin! Ayun. Nagpaalam kami sa puntod, sabi namin, sori po, hihiramin lang namin ang inyong bubong para po makapagdasal na kami at makauwi. Mag-a-ala una na iyon ng madaling araw, grabe. Sina Incha ay uuwi pa ng Mindoro kinabukasan.
Pinatayo namin si Bianca malapit sa puntod ni Dadi, para may palatandaan kami sa aming target destination. Apat kaming naglipat ng tent: ako, Colay, Noah at Iding. Nakapaa si Iding. Putik naman kasi, bagong rubber shoes ang suot, puti pa, e inuulan na sementeryo ang pupuntahan niya? Tawa kami. Pero pigil-pigil din ng tawa, baka kasi marinig kami ng mga tao sa iba pang tent. Baka bigla kaming sitahin. May tent ba naman na naglalakad sa kalaliman ng gabi, paiwas-iwas sa mga nitso? Ilang beses kaming napahinto sa ilang puntod, hindi namin alam kung paanong malalampasan ang mga ito. Sino ang unang hahakbang? Saan pupuwesto ang kaliwang paa ng tent? E, yung kanan? Iaangat ba? Aatras? Nagtatalo-talo pa kami. Biglang may naapakan si Iding, akala niya’y tae. Naihi na si Colay sa kapipigil ng tawa.
Una naming ibinaba ang tent sa space na malapit sa kinatirikan noon ng pangit na puno. Naglatag kami ng banig. Pero after a few minutes, na-realize namin na tumatagos sa banig ang tubig sa damuhan. Lipat na naman kami ng tent. Sino ang unang hahakbang? Saan pupuwesto ang kaliwang paa ng tent? E, yung kanan? Iaangat ba? Aatras? Tawanan. Naihi uli si Colay sa kapipigil ng tawa. Ikalawang ulit naming ibinaba ang tent ay sa pagitan ng nitso nina Ape at Angkong. Nasa gitna kasi nila ang libingan ni Dadi. Pero ganon din, basang damuhan din iyon! Tatagos uli sa banig namin. Lipat na naman kami ng tent. Sino ang unang hahakbang? Saan pupuwesto ang kaliwang paa ng tent? E, yung kanan? Iaangat ba? Aatras? Tawa na naman si Colay. Ikatlo at final na puwesto ng tent ay sa tapat ng mismong nitso nina Ape at Auntie Garet. Sa ibabaw ng nitso naglatag ng banig. Binalikan ko ang mga upuan na “hiniram” namin at dinala sa puwesto namin. Nasa ibabaw silang lahat. Kumbaga, nasa "second floor". Ako sa monoblock chairs. Mezzanine para sosyal pakinggan. Ground floor ang damuhan.
Sabi namin, pagkatapos magdasal ay uuwi na kami. Agree ako, pagod na rin ako buong araw dahil sa trick or treat events nina Ayin at Dagat sa mall at sa subdivision namin. Pero lalong lumakas ang ulan. Hindi ito humihina, lalong hindi tumitigil. Parang ayaw talaga kaming pauwiin. O baka si Colay ang ayaw pauwiin. O baka si Dadi iyon, ayaw pang pauwiin ang paborito niyang anak.
Buong magdamag kaming nag-abang ng paghinto ng ulan. Dahil doon ay nagkakuwentuhan ang mag-iina. Lalabas na raw sa Munti ang tatay nina Iding at Noah early 2018. Sabi ni Noah, lagi naman ganon ang ibinabalita sa amin, pero di naman nagkakatotoo. Pero nangingintab sa pag-asa ang mga mata ni Colay. Hindi, totoo na raw ito, nagmamatigas ang kanyang tinig. Sumabat si Iding, ni hindi nga niya ako binati sa FB noong birthday ko. E, siyempre, di active sa FB iyon, bawal ‘ata iyon sa loob, sagot ni Colay. Wala siyang pakelam sa ‘kin, sabi ni Iding. ‘Wag mo siyang husgahan hangga’t ‘andon siya, payo ni Colay. Napunta kay Bianca ang usapan. Pinagsabihan nilang tatlo si Bianca na ‘wag nang magboypren. Bubugbugin daw ng magkuya ang uhugin nitong boypren na nakita nilang lahat sa FB nang i-post ni uhugin ang picture nila gamit ang FB account ni Bianca. (Kaya nalantad ang itinatago ni Bianca.) Inaasar pa ni Iding si Bianca na baka maging pa-walk ito balang araw. Walk meaning sex for money. Sabi ni Colay, ‘wag mo nga itulad ‘yan sa mga nakikilala mong babae, ‘Ding. Patuloy sa pang-aasar si Iding. Sabi ni Bianca, nag-aaral kaya ako. Bakit nga, Ding, di ka na lang bumalik sa eskuwela? Tanong ni Colay. E, ito ngang kuya mo, noong pinapili ni Lolo Maning kung ‘yong babaeng nabuntis niya o pag-aaral, sagot agad si Noah, pag-aaral. O, third year na ngayon, tamo. Napikon si Iding. Sa kanilang tatlo ay siya lang ang di nag-aaral. Di ba, sabi ko sa' yo, i-enrol mo na ‘ko sa hepa? Ikaw ang may ayaw. Sana nag-aaral uli ako ngayon.
Aba, parang si Colay itong si Iding kung mangatwiran. Ipinapasa ang sisi sa ibang tao, haha. Ang version ni Colay ng kanyang kabataan na ikinuwento rin niya that night noong nasa sementeryo kami ay ganito, nagalit daw siya kay Tisay nang ilipat siya nito from private to public school. Hindi raw siya sanay. Nagulat daw siya kaya ayaw na niyang pumasok. Kaya ang ending, nahinto siya sa pag-aaral. Ayan, what is karma? Ginagaya tuloy siya ni Iding. Siguro iyan din ang dahilan kung bakit di niya masabihan si Iding na mali ang demands nito. Na magpakatotoo ito, mahirap lang kami. Kasi kahit siya, hanggang ngayon ay si Mami pa rin ang sinisisi sa mga nangyari sa kanyang buhay. Ang hepa na tinutukoy ni Iding ay isa yatang programa sa private school para sa mga na-late na sa kanilang pag-aaral. In short, private school ang gustong pasukan ni Iding! Ewan ko lang kung titino siya doon dahil wala naman iyan sa school. Noong nasa poder namin si Iding, pinag-aral naman namin nang maayos. Iyon nga lang, sa public school din. Pero anong ginawa niya? Nasangkot sa marijuana scandal sa eskuwelahan nila. Natuklasan din namin na nagbebenta siya ng pipa na mula sa nilinis na tube ng chipipay na glitter glue.
Iyon din ang isang problema sa mga anak ni Colay. Pangmapera ang mindset. Siguro kaya rin lalong nababaon sa ilegal na gawain itong si Colay dahil pinipilit niyang makapag-provide sa mga anak niya kahit hindi niya kaya. Nabalitaan ko noon, kung ano-ano pinapabiling sapatos o tsinelas ni Iding. O medyas na mamahalin, sa mall, ayaw sa bangketa. Sumbrerong Dickey’s o t-shirt. Nagkasakit din daw si Iding sa titi niya, at kay Colay humihingi ng panggamot. Lumayas ito sa piling ni Colay pero sa kanya nagpupunta kapag nagkakaproblema na, kapag gutom na. Nabalitaan ko rin noon na humihingi ng pera si Noah kay Colay. Amputangina. Dito ako pinakagalit, e. Nakabuntis na nga, kapal pa ng mukhang manghingi ng pera sa ina. Alam na nga niya na wala namang maayos na hanapbuhay ang nanay niya. At isa pa ay hindi siya nagpaparamdam kay Colay o sa amin kapag wala siyang kailangan. Kaya kahit na close siya kay EJ noong maliliit pa sila dahil magkaedad sila’t sabay na lumaki, di malapit ang loob ko sa tarantadong ito. Tuwing makakasagap ako ng balita tungkol sa kanya, laging bad news. Nakabuntis, nang-iwan ng babae, pinabayaan ang anak sa babae, nanghihingi ng pera. Si Bianca, ganon din, mahilig sa mga bagong damit. Gusto laging may pera sa bulsa. Gusto ng sosyal na lutu-lutuan, kabinet na Hello Kitty. Minsan din, insensitive ang mga anak, ano? Dito naman ako naaasar sa mga pamangkin kong ito. Kaya sabi ko, ba’t naghahanap ka ng private? Si EJ nga, public school buong buhay niya, o malapit nang maka-graduate ng college ngayon. Walang problema sa public, ‘Ding.
Napunta na naman kay Bianca ang kuwentuhan. ‘Wag ka ngang ano diyan. Nakikipagkita ka pa rin sa boypren mo, e, singhal ni Noah. Magiging pokpok ka rin, sabi ni Iding. Pumatol na ako, ‘wag mong igaya sa iyo ‘yan, ‘Ding. Di ‘yan tulad mo na kayang ibenta ang katawan. Magtatapos iyan hanggang college. Natahimik si Iding. Tahimik lang din si Colay. Sinabihan ko rin si Noah, oy, ikaw, akala mo, maayos kang tao, e nambuntis ka nga, tapos inabandona mo lang ‘yong nanay at anak. Sabay na sumagot si Noah at si Colay. Nasa akin/Na kay Noah, ‘yong baby. Namamasukan na kasi iyong nanay.
A, buti naman, sagot ko agad, habang deep inside, e pahiya ako to the max. Tulog si Incha at mga anak nito. Ako ay nanatiling nasa mezzanine, napahiga na rin sa pinagdugtong na monoblock chairs.
Marami pang saloobin ang nabunyag sa mag-iina nang magdamag na iyon, tungkol sa tatay nina Iding, sa tatay ni Bianca, kay Gilmore. Minsan, masaya sila, nagtatawanan. Minsan, nagsasagutan, nagsusumbatan. Minsan, katahimikan.
Giniginaw na ako sa ulan at sa simoy ng Nobyembre, giniginaw din ako para kay Colay. Alam kong napakahirap ng sitwasyon niya. At ako ang ate sa pamilyang ito. Alam ko, partly, may kasalanan ako ba’t siya nagkakaganyan ngayon. Alam ko rin, may fault din ako kahit paano, kung bakit after so, so many years, hindi masyadong nagbabago ang kalagayan namin sa tuwing dadalaw kami kay Dadi. Wala kaming dala kundi banig, kuwento, sitsirya’t maliliit na kandila. Hanggang ngayon, “nanghihiram” pa rin kami ng tent nang may tent. Ni wala kaming sasakyan. E, ang tanda ko na. Ako ang panganay. Ni hindi ko mabigyan ng ginhawa ang sarili kong pamilya. Wala akong mai-offer kay Colay kundi kaunting salita, kaunting katahimikan kapag malapit na akong mainis at bumalik sa paninisi sa kanya sa sarili niyang sitwasyon.
Walang kumain ng biko na niluto ni Tisay. Inilagay ito ni Colay sa mas malaking plastik. Doon din niya inilagay ang butter coconut na binili ko sa Zapote, ang mga cupcake na binili ni Incha sa kaibigan niya sa Kabihasnan. Ang nasa isip ko’y iuwi niyang lahat iyon mamaya.
Pagsapit ng alas-kuwatro y medya, tahimik na sa dakong iyon ng sementeryo. Nakatulog na ang mag-iina. Sina Incha naman ang bumangon. Nagdesisyon kaming kahit hindi pa tumitila ang ulan, basta’t humina lang ito’y uuwi na kami. Umaga na. Pagsapit ng alas-sais, naging ambon ang ulan, kaya ginising na namin sina Colay at kami’y gumayak para umuwi. Isinoli ko ang mga upuan, pagbalik ko sa tent kung saan ko “hiniram” ang mga upuan, may isang buong pamilya (nanay, tatay, dalawang batang lalaki) ang nag-uusap sa tapat ng ibang upuan na naiwan doon. Pagdating ko’y napalingon silang lahat sa akin. Ayan, sabi ng babae, tatlo na lang ang kulang. Sabi ko, sori po, nasa amin po magdamag. Ngumiti siya, nakatulog din kasi kami. Bumalik ako sa puntod namin para isoli ang tatlo pa. saka ko na-realize na nagtatrabaho sa sementeryo ang pamilya. May hawak nang walis si ate, busy na sa paglilinis. Ang mga bata ay palipat-lipat sa gilid ng mga puntod, hinahawi ang tubig sa ibabaw ng nitso. Antok na antok na ako.
Sinabi ko kay Ate na “hiniram” din namin ang tent. Sabi niya, kanino? Sabi ko, Rita Sumagpang po ang pangalan. A, kay Ate Rita, sabi niya. OMG, kamag-anak niya, kanila rin pala ang tent? Patay. Doon po iyong puntod niya? tanong ko. Naglakad ako habang itinuturo ang puwestong pinagmulan ng tent. Sumunod siya. A, iyon ang pangalan sa lapida? Opo, kako. A, kami na ang bahala. Kung may magliligpit na ng tent doon, ituturo na lang namin ang puwesto n’yo, anya. Oo, te, kako, dahil baka isipin nilang nawala na ang tent. Salamat.
Naglakad na kami papalabas ng sementeryo. Nakakalat sa kahabaan ng kalsada ang mga bote ng Coke at balat ng Clover, parang nagka-street party at major sponsor ang mga junk food at soft drink company. Tulog pa ang mga nag-overnight. Basa ang mga tent. Marami na rin ang lumalabas at pumapasok na sasakyan. Malapit sa exit ay nakakita ng McDo si Colay. Sabi niya, te, tinatawag tayo ng McDo, tapos tumawa siya. Nagyayaya, baka nagugutom na. Nilampasan namin ang hilera ng temporary stalls ng kainan, naghihilik pa ang puyat na staff ng mga ito. Hindi na uli nagyaya si Colay. Paglabas namin ng sementeryo, ako naman ang nagyaya, sa Maty’s, ang paborito naming tapsilugan sa Paranaque, 24 hours iyon. Si Incha ang sumagot, te, dalawang sakay pa ‘yon, malayo. Sa bahay na lang tayo ni Tisay, sabi niya. Sabi ko, o sige. Pero pagdating namin sa Kabihasnan, ang nasakyan namin ay Zapote. Sabi ko’y didiretso na lang kami ni Bianca sa Zapote para makauwi na. Tinamad na akong umuwi sa bahay nina Tisay. Ang buong akala ko’y uuwi sa bahay ni Tisay sina Colay, Iding at Noah para kumain dahil nga alam kong gutom si Colay. Pero naghiwa-hiwalay na sila sa dyip pa lang. Si Iding lang ang bumaba sa simbahan, kasabay sina Incha. Si Colay ay nagpaiwan at bumaba na rin pagdaan nang ilang kanto. Wala siyang dala kundi ang payong, isang balot ng mga buto ng manok at isang balot ng kanin mula sa Jollibee. Ni hindi niya ginamit ang plastik na nahingi sa Jollibee. Nahiya rin siguro siyang hingin kay Incha para iuwi ang malaking plastik ng mga pagkain na hindi nagalaw sa sementeryo. Si Noah ay bumaba rin pagkatapos nang ilang minuto. Walang imik ang mag-iina nang maghiwa-hiwalay. Antok na. At siguro’y pagod na pagod. Kayrami kasing multo ang dumalaw sa kanilang magdamag.
Ang meeting place namin ay Jollibee Kabihasnan. Mga 1.5 hours kami roon dahil itong si Colay ay huli nang pinahabol si Noah. So habang naghihintay, kumain muna kami, tutal ay kabi-birthday lang ni Iding. Iyong dala kong gamit na kandila sa birthday cake ni Gene ang itinundos ko sa tatlong cupcake na binili ni Incha sa kaibigan niya that same night. Tapos nagkantahan kami ng happy birthday. Saka kumain.
Habang kumakain ay dumating si Noah. Nag-order na rin ito at sumabay sa amin. Di ko siya masyadong nakasalamuha noong birthday ni Ayin, mabuti rin at nakita ko sila ni Iding ngayon. Maporma ang dalawa. Akala mo ay tipikal na teenager, walang problema. Naka-t-shirt, maong at rubber shoes. Si Iding, makapal na silver ang kuwintas, ang gara ng relo, bago ang rubber shoes, puti. Si Colay, ampayat na naman, mukhang haggard, mukhang hindi pa naliligo. Naka-t-shirt at shorts, tsinelas. Walang dala kundi isang payong. Parang wala ring dalang wallet o coin purse. Meaning, wala siyang kapera-pera.
Pagkatapos kumain, ibinalot niya sa wrapper ng kanin ang mga buto ng manok. Para daw sa mga alaga niyang pusa. May natira din siyang kanin, ibinalot din niya ito, tapos, inutusan niya si Iding na humingi ng plastik sa counter. Sa plastik niya inilagay ang mga ibinalot. Sabi ni Incha, te, bawal yan. Napalingon ako. Nag-angat ng tingin si colay habang nakangiti sa amin. Sabi niya, bawal ba? Dahan-dahan niyang inilabas ang isang kutsara na mabilis pala niyang ipinasok din sa plastik.
Sabi ko, kung kailangan mo niyan, bibilhan kita. Di umimik si colay. Alam ko, nahiya siya sa kanyang ginawa. Di ko alam kung bakit niya ginawa iyon. Kulang ba ang kutsara sa bahay niya? Ginawa na ba niya iyon dati? Mataas ang pride ni Colay. Kaya nga nagkawengwang buhay niya, e. Ayaw niyang humihingi ng tulong. Di rin iyan nagnanakaw. Sabi ni Mami, kahit walang-wala si Colay ay mas pipiliin nitong gumawa ng paraan kaysa mangutang, kaysa magnakaw.
Sa biyahe, ambon-ulan na. Pagdating sa sementeryo, ambon-ulan pa rin. Dahil iisa na lang ang tricycle papasok ng sementeryo ay napilitan kaming maglakad ni Colay. Noon niya naikuwento na nasaksak si Gilmore. Sabi ko, bakit, anyare? Sabi niya, nagpatakbo daw siya ng P300 sa isang kaibigan. 'Yong singkuwenta raw, para sa kanyang kaibigan pero inestapa pa rin siya nito. Nang sitahin daw ni Gilmore iyong nang-estapa, ito pa raw ang nagalit. Isang gabi ay bigla nitong sinaksak sa likod ng balikat si Gilmore. Si Colay ang naghatid dito sa ospital at nagbantay. Malamang, siya rin ang gumastos sa lahat. Ate, sabi niya, di makausap nang maayos ang doktor. Kada ilang oras ay pinapa-x-ray niya ang likod ni Gilmore. Sabi ko, bakit po? Sagot sa akin ay basta, sumunod ka na lang. Ba't ganon,te, e gusto lang naman naming malaman kung bakit.
Iba ang nasa isip ko, hindi ang masamang pakikitungo ng doktor, kundi.. di pa rin talaga siya tumitigil. Nakababad na ang puso ko sa takot sa tokhang. Dahil kay Colay. Kapag may nababalitaan akong babaeng binaril sa Las Pinas o Paranaque o Cavite, tine-text ko agad si Colay. Tsine-check ko kung buhay pa siya. Nakakatawa, ano? Minsan nga, nag-panic kaming magkakapatid dahil hindi siya makontak nang ilang araw. Hindi siya sumasagot sa mga text o sa FB. Ayaw sana naming sabihin kay Tisay pero siya ang pinakamalapit in terms of location kaya sabi namin ay puntahan na. Ang pinapunta ni Tisay ay si Dadi, at ang report nito, buhay pa si Colay. Sabi daw kasi ng napagtanungan niyang bata sa lugar nina Colay, ay, kadadaan lang po dito kanina. Tawa kaming lahat. Kinukuryenteng tawa dahil sa nerbiyos. Hindi kasi talaga malayong may mangyaring masama kay Colay.
Na-round up na siya ng pulis noon. Ibig sabihin ay identified na siya. Baka nasa kung anong listahan ang kanyang pangalan. Baka minamanmanan na siya. O baka isunod na siya kapag naubusan ng maipampupuno sa quota ang mga alagad ng bala. Isang beses, kuwento ni Colay, nang dadalhin na siya sa presinto, nagmakaawa siya sa mga pulis dahil maiiwang mag-isa si Bianca sa bahay. At delikado ang lugar nila, naglipana ang mga gago. Ito ang ilan sa mga dahilan kung bakit ipinoder ko na si Bianca sa amin since June. Marami na ring kaibigan si Colay na nahuli ng pulis. Ang isang kaibigan niya'y ninakawan daw ng mga laptop at iba pang gadget ng isang media personnel habang nagaganap ang hulihan at imbestigasyon sa presinto. Walang magawa at hindi makangawa ang ninakawan. Nagsumbong sa akin si Colay sa text, kanino daw puwedeng ilapit ang nangyari sa kanyang kaibigan. May koneksiyon daw ba ako sa media, baka kakilala raw iyon ng kakilala ko. Ipadiyaryo ko daw. Ipa-Tulfo. Puwede ko raw bang magawan ito ng paraan. Hindi ko alam ang isasagot. Te, sabi niya, basta na lang hinarbat ang backpack niya pagdating sa kulungan. Wala nang naibalik sa gamit niya, te. Alarmed ang tono ng text ni Colay. Pero ako, hindi ako makasimpatya, though, nalulungkot ako kasi malamang na ang iniisip lang ni Colay ay puwede rin itong mangyari sa kanya anytime. May mga kaibigan na rin siyang nabaril. Ang isa sa kanila, sa mata tinamaan ng bala, pero nabuhay. Muli, nag-text siya sa akin, ano raw ang dapat gawin? Baka raw balikan ang kaibigan niya at tuluyan nang patayin ito. Kanino puwedeng lumapit ang kanyang kaibigan? Ang hihirap ng tanong niya. Di tulad noong bata kami, ang tinatanong lang niya sa akin ay kung ano ang ibibigay kong stationery kapalit ng notepad niyang Kerrokerropi at kung sinong mas magandang kakampi sa ten-twenty, si Ana na mataas lumukso o si Sharon na mahaba ang legs. Te, puwede bang kasuhan 'yong bumaril? Eto na naman siya. Kako, oo, kaya lang ay napakahaba at napakahirap ng proseso. Nang ikuwento sa akin ito ni Colay sa personal, kita ko ang hindik sa sarili niyang mga mata. Ako ay walang reaksiyon, di ako makasimpatya, e anong gagawin ko, wala rin akong mai-offer na solusyon? Sa totoo lang, ang mas nananaig sa akin ay bahagyang pagkainis at pagkasuya. Gusto ko siyang tanungin, bakit di mo na lang layuan ang mga ganyang tao? Ba't di ka na lang kasi magbago? Alam mo bang matanda na tayo at di ka na teenager? Ba’t di mo na lang tigilan ang bisyo na ‘yan? Di ka pa ba sawa? Wala ka na ngang napala, di ka pa huminto. Marami kaming nagmamahal sa iyo. May pag-asa pa. Si Tisay, alam mo ba, di pa rin sumusuko sa 'yo? Pero matagal ko nang tinanong sa kanya ang mga ito. Sasagutin niya lang ako nang pabalang. Papatulan ko naman. Magsisigawan kami. Mag-iiyakan. Lalayas siya. Kakanlong sa bisyo. At muli, sa masasamang kaibigan.
Kung itatanong ko sa kanya ang mga ito ngayon, alam kong tatahimik lang siya. Ngayong matatanda na kami, bihira na ang nag-aaway sa aming magkakapatid. Bihira na lang kasi kaming nagkikita at nagkakasama. Nasa Mindoro si Incha. Nasa Vigan si Kim. Dati akong taga-QC pero taga-South na ngayon tulad nina Colay at Budang. Pag may Pasko o birthday ni Tisay na lang nagkikita, di pa kami madalas na nabubuo bilang pamilya. Kaya ngayon, pag nagkakainitan na ay tumatahimik na lamang kami at di nagkikibuan. O kaya may biglang magjo-joke, sasabog ang tawa at okey na uli kaming lahat.
Pagdating namin sa area ni Dadi, nahirapan kaming matagpuan ang puntod niya. Kasi pala ay pinutol na ang puno na katapat ng kanyang puntod. Ito pa naman ang aming landmark. Napaka-chaka ng puno na iyon, kaya kapag bumibisita kami sa sementeryo at naghahanap ng puntod, ang lagi kong sinasabi, “basta, kapag nakakita kayo ng pangit na puno, 'yon na ‘yon!” Baliko ang katawan nito, parang baliktad na S, at lagi itong nagbabalat, aakalain mong isda dahil tadtad ng kaliskis. Minsan, sa lilim kami nito naglalatag. Minsan din, dito namin tinitipon at sinisilaban ang mga basura't tuyot na dahon. Hahanap kami ng patpat, saka tutusukin ang mga basura at parang litson na padidilaan ito sa apoy. Sayang at wala na ang puno ngayon. Ni hindi ko nalaman ang kanyang pangalan.
Nagulat din ako, and at the same time, nalungkot, nang makita kong bagong-bago ang lapida nina Ape at Auntie Garet. Matagal ko na rin gustong papalitan ang lapida ni Dadi, kasi pinakapangit ito sa mga lapida noon nina Ape, Angkong, Ahma at Coco Terry. Pero sabi ni Ditsak, di raw basta-basta pinapapalitan iyon. May feng shui daw na kailangang sundin. E, di sige, kako, papinturahan ko na lang ang letters. Pero isang taon lang yata ay burado na uli ang ilang letra nito.
Sinupress ko ang feeling ng pagkaawa sa lapida ng tatay namin. Tutal naman ay may bulaklak na nakapatong dito. Gayon din sa iba pang puntod ng mga namayapang kamag-anak. Ibig sabihin, nauna na ang mga auntie at uncle namin sa pagbisita, at nag-alay naman sila ng bulaklak sa lahat, pati kay Dadi.
Lumakas ang ambon-ulan. Dumating na ang traysikel nina Incha, ganon katrapik sa main road ng sementeryo, nauna pa kami ni Colay kahit naglakad lang kami mula sa gate. Sumilong agad kaming lahat sa isang malapad na tent na nakatindig sa kambal na nitso. Mga isang oras kami doon, mga labinlimang puntod ang layo kay Dadi. Nag-ikot kami ni Colay sukob sa payong niya. Nakakita kami ng isa pang tent na walang nilililiman kundi patong-patong ng monoblock chairs. Sabi ko ay hiramin namin at isoli na lang bago umuwi. Wala namang tao sa paligid na mapagpapaalaman. Anim na upuan ang pinagtulungan naming buhatin at dinala ang mga iyon sa pansamantala naming himpilan, doon sa may kambal na nitso. Pero nakaupo na silang lahat sa ibabaw ng nitso, nakahiga pa nga si Kagomeng tulog. Inilabas ko ang banig at maliliit na unan na dala ko, para maibaba ni Incha si Kagome nang mas maayos.
Di kami nakatiis ni Colay, sabi ko’y maghanap tayo ng tent na puwede nating itindig sa puntod ni Dadi. Ginawa na namin iyon dati! Pero kung tama ang pagkaalala ko ay hindi iyon undas kaya walang masyadong tao na puwedeng sumita sa amin. This time, undas season kaya super dami ng tao at naka-set up ang mga ito para mag-overnight. Around 12 midnight na ito.
Nag-ikot-ikot kami ni Colay. Isang beses, ako lang. Isang beses, siya lang. Mga 10-15 minuto kada ikot. Tatlong beses kaming bumalik sa kambal na nitso. Tapos kapwa kami nagre-report ng mga natatagpuan naming "options": may isang tent na kaaalis lang ng mga may ari, puwede ko pang habulin ang mga ito para magpaalam. Kaya lang ay mataas pa ang kandila sa puntod na kanilang iniwan. Mukhang hindi papayag ang mga ito na ipahiram sa amin ang tent dahil mababasa ang itinundos nila. May isang tent na mababa, halos kasingtangkad lang namin. Sa madilim na bahagi ito na malapit sa pader ng sementeryo. Mukhang madaling bunutin at ilipat ang mga paa ng tent. Ang problema ay punong-puno ng tubig ang bubong at noong sundutin ni Colay ang bahaging may tubig para matanggal ang tubig, biglang sumandal ang tent sa kanya. Naku, masyadong mabuway. Hindi puwede. Isa pang option: tent na malapit sa kambal na nitso. Pero anim ang paa ng tent. Kulang kami sa manpower na magbubuhat nito nang sabay-sabay! May isa pang tent na mukhang madaling ilipat, nasa madilim din na lugar, walang ibang grupo ng tao na malapit doon. Kaso ay nakatali sa mga patpat na itinusok sa lupa ang mga paa nito. E, di kalasin! Ayun. Nagpaalam kami sa puntod, sabi namin, sori po, hihiramin lang namin ang inyong bubong para po makapagdasal na kami at makauwi. Mag-a-ala una na iyon ng madaling araw, grabe. Sina Incha ay uuwi pa ng Mindoro kinabukasan.
Pinatayo namin si Bianca malapit sa puntod ni Dadi, para may palatandaan kami sa aming target destination. Apat kaming naglipat ng tent: ako, Colay, Noah at Iding. Nakapaa si Iding. Putik naman kasi, bagong rubber shoes ang suot, puti pa, e inuulan na sementeryo ang pupuntahan niya? Tawa kami. Pero pigil-pigil din ng tawa, baka kasi marinig kami ng mga tao sa iba pang tent. Baka bigla kaming sitahin. May tent ba naman na naglalakad sa kalaliman ng gabi, paiwas-iwas sa mga nitso? Ilang beses kaming napahinto sa ilang puntod, hindi namin alam kung paanong malalampasan ang mga ito. Sino ang unang hahakbang? Saan pupuwesto ang kaliwang paa ng tent? E, yung kanan? Iaangat ba? Aatras? Nagtatalo-talo pa kami. Biglang may naapakan si Iding, akala niya’y tae. Naihi na si Colay sa kapipigil ng tawa.
Una naming ibinaba ang tent sa space na malapit sa kinatirikan noon ng pangit na puno. Naglatag kami ng banig. Pero after a few minutes, na-realize namin na tumatagos sa banig ang tubig sa damuhan. Lipat na naman kami ng tent. Sino ang unang hahakbang? Saan pupuwesto ang kaliwang paa ng tent? E, yung kanan? Iaangat ba? Aatras? Tawanan. Naihi uli si Colay sa kapipigil ng tawa. Ikalawang ulit naming ibinaba ang tent ay sa pagitan ng nitso nina Ape at Angkong. Nasa gitna kasi nila ang libingan ni Dadi. Pero ganon din, basang damuhan din iyon! Tatagos uli sa banig namin. Lipat na naman kami ng tent. Sino ang unang hahakbang? Saan pupuwesto ang kaliwang paa ng tent? E, yung kanan? Iaangat ba? Aatras? Tawa na naman si Colay. Ikatlo at final na puwesto ng tent ay sa tapat ng mismong nitso nina Ape at Auntie Garet. Sa ibabaw ng nitso naglatag ng banig. Binalikan ko ang mga upuan na “hiniram” namin at dinala sa puwesto namin. Nasa ibabaw silang lahat. Kumbaga, nasa "second floor". Ako sa monoblock chairs. Mezzanine para sosyal pakinggan. Ground floor ang damuhan.
Sabi namin, pagkatapos magdasal ay uuwi na kami. Agree ako, pagod na rin ako buong araw dahil sa trick or treat events nina Ayin at Dagat sa mall at sa subdivision namin. Pero lalong lumakas ang ulan. Hindi ito humihina, lalong hindi tumitigil. Parang ayaw talaga kaming pauwiin. O baka si Colay ang ayaw pauwiin. O baka si Dadi iyon, ayaw pang pauwiin ang paborito niyang anak.
Buong magdamag kaming nag-abang ng paghinto ng ulan. Dahil doon ay nagkakuwentuhan ang mag-iina. Lalabas na raw sa Munti ang tatay nina Iding at Noah early 2018. Sabi ni Noah, lagi naman ganon ang ibinabalita sa amin, pero di naman nagkakatotoo. Pero nangingintab sa pag-asa ang mga mata ni Colay. Hindi, totoo na raw ito, nagmamatigas ang kanyang tinig. Sumabat si Iding, ni hindi nga niya ako binati sa FB noong birthday ko. E, siyempre, di active sa FB iyon, bawal ‘ata iyon sa loob, sagot ni Colay. Wala siyang pakelam sa ‘kin, sabi ni Iding. ‘Wag mo siyang husgahan hangga’t ‘andon siya, payo ni Colay. Napunta kay Bianca ang usapan. Pinagsabihan nilang tatlo si Bianca na ‘wag nang magboypren. Bubugbugin daw ng magkuya ang uhugin nitong boypren na nakita nilang lahat sa FB nang i-post ni uhugin ang picture nila gamit ang FB account ni Bianca. (Kaya nalantad ang itinatago ni Bianca.) Inaasar pa ni Iding si Bianca na baka maging pa-walk ito balang araw. Walk meaning sex for money. Sabi ni Colay, ‘wag mo nga itulad ‘yan sa mga nakikilala mong babae, ‘Ding. Patuloy sa pang-aasar si Iding. Sabi ni Bianca, nag-aaral kaya ako. Bakit nga, Ding, di ka na lang bumalik sa eskuwela? Tanong ni Colay. E, ito ngang kuya mo, noong pinapili ni Lolo Maning kung ‘yong babaeng nabuntis niya o pag-aaral, sagot agad si Noah, pag-aaral. O, third year na ngayon, tamo. Napikon si Iding. Sa kanilang tatlo ay siya lang ang di nag-aaral. Di ba, sabi ko sa' yo, i-enrol mo na ‘ko sa hepa? Ikaw ang may ayaw. Sana nag-aaral uli ako ngayon.
Aba, parang si Colay itong si Iding kung mangatwiran. Ipinapasa ang sisi sa ibang tao, haha. Ang version ni Colay ng kanyang kabataan na ikinuwento rin niya that night noong nasa sementeryo kami ay ganito, nagalit daw siya kay Tisay nang ilipat siya nito from private to public school. Hindi raw siya sanay. Nagulat daw siya kaya ayaw na niyang pumasok. Kaya ang ending, nahinto siya sa pag-aaral. Ayan, what is karma? Ginagaya tuloy siya ni Iding. Siguro iyan din ang dahilan kung bakit di niya masabihan si Iding na mali ang demands nito. Na magpakatotoo ito, mahirap lang kami. Kasi kahit siya, hanggang ngayon ay si Mami pa rin ang sinisisi sa mga nangyari sa kanyang buhay. Ang hepa na tinutukoy ni Iding ay isa yatang programa sa private school para sa mga na-late na sa kanilang pag-aaral. In short, private school ang gustong pasukan ni Iding! Ewan ko lang kung titino siya doon dahil wala naman iyan sa school. Noong nasa poder namin si Iding, pinag-aral naman namin nang maayos. Iyon nga lang, sa public school din. Pero anong ginawa niya? Nasangkot sa marijuana scandal sa eskuwelahan nila. Natuklasan din namin na nagbebenta siya ng pipa na mula sa nilinis na tube ng chipipay na glitter glue.
Iyon din ang isang problema sa mga anak ni Colay. Pangmapera ang mindset. Siguro kaya rin lalong nababaon sa ilegal na gawain itong si Colay dahil pinipilit niyang makapag-provide sa mga anak niya kahit hindi niya kaya. Nabalitaan ko noon, kung ano-ano pinapabiling sapatos o tsinelas ni Iding. O medyas na mamahalin, sa mall, ayaw sa bangketa. Sumbrerong Dickey’s o t-shirt. Nagkasakit din daw si Iding sa titi niya, at kay Colay humihingi ng panggamot. Lumayas ito sa piling ni Colay pero sa kanya nagpupunta kapag nagkakaproblema na, kapag gutom na. Nabalitaan ko rin noon na humihingi ng pera si Noah kay Colay. Amputangina. Dito ako pinakagalit, e. Nakabuntis na nga, kapal pa ng mukhang manghingi ng pera sa ina. Alam na nga niya na wala namang maayos na hanapbuhay ang nanay niya. At isa pa ay hindi siya nagpaparamdam kay Colay o sa amin kapag wala siyang kailangan. Kaya kahit na close siya kay EJ noong maliliit pa sila dahil magkaedad sila’t sabay na lumaki, di malapit ang loob ko sa tarantadong ito. Tuwing makakasagap ako ng balita tungkol sa kanya, laging bad news. Nakabuntis, nang-iwan ng babae, pinabayaan ang anak sa babae, nanghihingi ng pera. Si Bianca, ganon din, mahilig sa mga bagong damit. Gusto laging may pera sa bulsa. Gusto ng sosyal na lutu-lutuan, kabinet na Hello Kitty. Minsan din, insensitive ang mga anak, ano? Dito naman ako naaasar sa mga pamangkin kong ito. Kaya sabi ko, ba’t naghahanap ka ng private? Si EJ nga, public school buong buhay niya, o malapit nang maka-graduate ng college ngayon. Walang problema sa public, ‘Ding.
Napunta na naman kay Bianca ang kuwentuhan. ‘Wag ka ngang ano diyan. Nakikipagkita ka pa rin sa boypren mo, e, singhal ni Noah. Magiging pokpok ka rin, sabi ni Iding. Pumatol na ako, ‘wag mong igaya sa iyo ‘yan, ‘Ding. Di ‘yan tulad mo na kayang ibenta ang katawan. Magtatapos iyan hanggang college. Natahimik si Iding. Tahimik lang din si Colay. Sinabihan ko rin si Noah, oy, ikaw, akala mo, maayos kang tao, e nambuntis ka nga, tapos inabandona mo lang ‘yong nanay at anak. Sabay na sumagot si Noah at si Colay. Nasa akin/Na kay Noah, ‘yong baby. Namamasukan na kasi iyong nanay.
A, buti naman, sagot ko agad, habang deep inside, e pahiya ako to the max. Tulog si Incha at mga anak nito. Ako ay nanatiling nasa mezzanine, napahiga na rin sa pinagdugtong na monoblock chairs.
Marami pang saloobin ang nabunyag sa mag-iina nang magdamag na iyon, tungkol sa tatay nina Iding, sa tatay ni Bianca, kay Gilmore. Minsan, masaya sila, nagtatawanan. Minsan, nagsasagutan, nagsusumbatan. Minsan, katahimikan.
Giniginaw na ako sa ulan at sa simoy ng Nobyembre, giniginaw din ako para kay Colay. Alam kong napakahirap ng sitwasyon niya. At ako ang ate sa pamilyang ito. Alam ko, partly, may kasalanan ako ba’t siya nagkakaganyan ngayon. Alam ko rin, may fault din ako kahit paano, kung bakit after so, so many years, hindi masyadong nagbabago ang kalagayan namin sa tuwing dadalaw kami kay Dadi. Wala kaming dala kundi banig, kuwento, sitsirya’t maliliit na kandila. Hanggang ngayon, “nanghihiram” pa rin kami ng tent nang may tent. Ni wala kaming sasakyan. E, ang tanda ko na. Ako ang panganay. Ni hindi ko mabigyan ng ginhawa ang sarili kong pamilya. Wala akong mai-offer kay Colay kundi kaunting salita, kaunting katahimikan kapag malapit na akong mainis at bumalik sa paninisi sa kanya sa sarili niyang sitwasyon.
Walang kumain ng biko na niluto ni Tisay. Inilagay ito ni Colay sa mas malaking plastik. Doon din niya inilagay ang butter coconut na binili ko sa Zapote, ang mga cupcake na binili ni Incha sa kaibigan niya sa Kabihasnan. Ang nasa isip ko’y iuwi niyang lahat iyon mamaya.
Pagsapit ng alas-kuwatro y medya, tahimik na sa dakong iyon ng sementeryo. Nakatulog na ang mag-iina. Sina Incha naman ang bumangon. Nagdesisyon kaming kahit hindi pa tumitila ang ulan, basta’t humina lang ito’y uuwi na kami. Umaga na. Pagsapit ng alas-sais, naging ambon ang ulan, kaya ginising na namin sina Colay at kami’y gumayak para umuwi. Isinoli ko ang mga upuan, pagbalik ko sa tent kung saan ko “hiniram” ang mga upuan, may isang buong pamilya (nanay, tatay, dalawang batang lalaki) ang nag-uusap sa tapat ng ibang upuan na naiwan doon. Pagdating ko’y napalingon silang lahat sa akin. Ayan, sabi ng babae, tatlo na lang ang kulang. Sabi ko, sori po, nasa amin po magdamag. Ngumiti siya, nakatulog din kasi kami. Bumalik ako sa puntod namin para isoli ang tatlo pa. saka ko na-realize na nagtatrabaho sa sementeryo ang pamilya. May hawak nang walis si ate, busy na sa paglilinis. Ang mga bata ay palipat-lipat sa gilid ng mga puntod, hinahawi ang tubig sa ibabaw ng nitso. Antok na antok na ako.
Sinabi ko kay Ate na “hiniram” din namin ang tent. Sabi niya, kanino? Sabi ko, Rita Sumagpang po ang pangalan. A, kay Ate Rita, sabi niya. OMG, kamag-anak niya, kanila rin pala ang tent? Patay. Doon po iyong puntod niya? tanong ko. Naglakad ako habang itinuturo ang puwestong pinagmulan ng tent. Sumunod siya. A, iyon ang pangalan sa lapida? Opo, kako. A, kami na ang bahala. Kung may magliligpit na ng tent doon, ituturo na lang namin ang puwesto n’yo, anya. Oo, te, kako, dahil baka isipin nilang nawala na ang tent. Salamat.
Naglakad na kami papalabas ng sementeryo. Nakakalat sa kahabaan ng kalsada ang mga bote ng Coke at balat ng Clover, parang nagka-street party at major sponsor ang mga junk food at soft drink company. Tulog pa ang mga nag-overnight. Basa ang mga tent. Marami na rin ang lumalabas at pumapasok na sasakyan. Malapit sa exit ay nakakita ng McDo si Colay. Sabi niya, te, tinatawag tayo ng McDo, tapos tumawa siya. Nagyayaya, baka nagugutom na. Nilampasan namin ang hilera ng temporary stalls ng kainan, naghihilik pa ang puyat na staff ng mga ito. Hindi na uli nagyaya si Colay. Paglabas namin ng sementeryo, ako naman ang nagyaya, sa Maty’s, ang paborito naming tapsilugan sa Paranaque, 24 hours iyon. Si Incha ang sumagot, te, dalawang sakay pa ‘yon, malayo. Sa bahay na lang tayo ni Tisay, sabi niya. Sabi ko, o sige. Pero pagdating namin sa Kabihasnan, ang nasakyan namin ay Zapote. Sabi ko’y didiretso na lang kami ni Bianca sa Zapote para makauwi na. Tinamad na akong umuwi sa bahay nina Tisay. Ang buong akala ko’y uuwi sa bahay ni Tisay sina Colay, Iding at Noah para kumain dahil nga alam kong gutom si Colay. Pero naghiwa-hiwalay na sila sa dyip pa lang. Si Iding lang ang bumaba sa simbahan, kasabay sina Incha. Si Colay ay nagpaiwan at bumaba na rin pagdaan nang ilang kanto. Wala siyang dala kundi ang payong, isang balot ng mga buto ng manok at isang balot ng kanin mula sa Jollibee. Ni hindi niya ginamit ang plastik na nahingi sa Jollibee. Nahiya rin siguro siyang hingin kay Incha para iuwi ang malaking plastik ng mga pagkain na hindi nagalaw sa sementeryo. Si Noah ay bumaba rin pagkatapos nang ilang minuto. Walang imik ang mag-iina nang maghiwa-hiwalay. Antok na. At siguro’y pagod na pagod. Kayrami kasing multo ang dumalaw sa kanilang magdamag.
Sample Script for a Show - Filipino
Marami akong pagkakamali rito at na-realize ko iyon nang umuusad na ang show.
1. Dapat ay binanggit ko sa script ang pangalan ng winners ng contest, since parangal din ito sa contest winners. Hindi ko ito isinama sa script dahil nag-assume ako na bibigyan ng ibang speakers (particularly ng WTA) ng moments ang winners para mas makilala ito ng audience.
2. Dapat ay binanggit ko sa script ang paghahabi ng mga disenyong mula sa Bagobo, Kalinga, T'boli at iba pang grupong lumad sa Pilipinas. Hindi ko ito isinama sa script dahil nag-assume ako na sasabihin ito ng speakers (particularly ng Omni at WTA representatives) bilang kuwento sa likod ng kanilang disenyo.
3. Hindi ko nabanggit ang pangalan ng leader ng chamber choir na Kammerchor. Ang husay pa naman niya! Paumanhin po, Ginoong Anthony Villanueva ng Kammerchor Manila.
4. Kung makakapagbigay lang ako ng opinyon tungkol sa sequence ng song numbers ng Kammerchor Manila, magbibigay ako. Dapat ang last nila ay iyong kantang Pasko na ang last line. It was so upbeat! But their last song was slower than the "Pasko na" kaya parang nag-mellow nang kaunti ang audience.
5. I failed to give recognition to the director, Sir Ariel Yonzon! Shocks, dapat inilagay ko siya pagkatapos ng listahan ng mga performer sa dulo ng script. When I realized it, I asked Gee, his assistant, if I could insert Sir A's name in the copy of script that was with Miss Champagne. Sabi ni Gee, naku, wag na, ayaw niya iyon. Wah, buti na lang. Pero kung ako ang masusunod, dapat talaga binigyan ng pagkilala si Sir A.
One last note:
Sobrang husay ng emcee. Ang taas ng energy niya, at kitang-kita ko ang effort niya na gawing mas accessible sa audience ang script at ang show. She used Taglish. She often used "Mga kaibigan." Ang dami niyang adlib sa mga slow parts ng script ko, haaay. Namimilipit ako sa upuan ko, alam kong nahihirapan siya doon bilang emcee, haha! Thank you so much for accepting this gig, Ms. Champagne Morales!
I worked on this script since 11am. Natapos ako around 4:30 pm because I had to wait for the last minute changes in the speakers' line up, performers' names, etc.
Whew, what a day!
SCRIPT FOR HABI NG PAGKAKAISA LAUNCH
NOVEMBER 03, 2017/ 6PM/ CCP MAIN THEATER RAMP
Scriptwriter: Beverly Siy
832-1125 local 1707/ 0919-3175708/
ccpintertextualdivision@gmail.com
Voice Over:
Maligayang pagdating sa CCP Main Theater Ramp!
Sa diwa ng pagbubuklod, sama-sama nating ipagbunyi ang isang likhang sining para sa Kapaskuhan. Halina’t sama-sama nating ilunsad ang Habi ng Pagkakaisa!
Narito ang tagapagpadaloy ng ating programa, ang mahusay na mang-aawit at performer, Binibining Champagne Morales.
CHAMPAGNE:
Magandang gabi po sa inyong lahat! Maligayang pagdating dito sa CCP Main Theater Ramp. Ikinagagalak kong makasama kayo sa kalagitnaan ng Kapaskuhan. Opo, kalagitnaan na! Di ba, September pa lang ay nag-uumpisa na ang Pasko dito sa ating bansa?
Narito tayong lahat para magdiwang. Dahil maya-maya lamang, ang higanteng Christmas Tree na ito na pinangalanang Habi ng Pagkakaisa ay magsasabog ng liwanag sa ating Pasko at sa ating mga puso.
Pararangalan din natin ang mahuhusay na alagad ng sining na lumikha ng disenyo na ito, ang mga nagwagi sa HOLIDAY LIGHT INSTALLATION COMPETITION for 2017 na hatid ng Cultural Center of the Philippines at Omni.
Alam n’yo ba ang tema ng ating programa?
Ito ay ang pagkakaisa.
Isang pagtatanghal ang napanood natin kanina mula sa KOMEDYA NG DON GALO. Palakpakan po natin sila!
(PAGKATAPOS NG PALAKPAKAN)
Ang KDG ay organisasyong panteatro mula sa isang komunidad sa Lungsod Paranaque. Ang pangunahing layunin ng Komedya ng Don Galo ay ang itaguyod ang kultura at tradisyon ng Paranaque sa pamamagitan ng pagtatanghal ng Moro-moro. Ang itinanghal nila ay tungkol sa kapayapaan at pagkakaisang pagkatapos ng digmaan.
Sinundan naman ito ng magandang awitin na pinamagatang Munting Sanggol mula sa Kammerchor Manila. Palakpakan po natin sila!
(PAGKATAPOS NG PALAKPAKAN)
Ang Kammerchor Manila ay mula sa Lungsod Quezon, isa itong chamber choir na tumanggap na ng mga parangal sa loob at labas ng Pilipinas. Ang inawit nila ay tungkol sa sanggol na nagbuklod sa lahat.
Dumako naman tayo sa sentro ng programa, ang napakagandang Christmas Tree ng CCP. Tampok dito kung ano ang nagbibigkis sa lahat ng Pilipino, matatagpuan natin ito sa simbolo ng Kapaskuhan dito sa Cultural Center of the Philippines
Kaya samahan n’yo ako hanggang mamaya.
Sa pagpapatuloy ng ating programa. Ang pambungad na pagbati ay mula sa
tagapangulo ng Lupon ng mga Katiwala ng Cultural Center of the Philippines.
Palakpakan po natin si Ginang Emily Abrera.
(PAGKATAPOS NI GINANG EMILY ABRERA)
CHAMPAGNE:
Maraming salamat po, Mam Emily Abrera. Para magbigay ng mensahe,
kapiling din natin ang kinatawan ng Omni, isa sa mga tagapagtaguyod ng
Habi ng Pagkakaisa. Narito po ang Operations Manager ng OMNI Yatai
International Corporation, Ginoong Henry Yang.
(PAGKATAPOS NI GINOONG HENRY YANG)
CHAMPAGNE:
Maraming salamat po, Ginoong Henry Yang ng Omni Yatai International Corporation. Para naman maghandog ng isang amazing na production number, narito ang AMAZING SHOW MANILA!
(PAGKATAPOS NG AMAZING SHOW MANILA)
CHAMPAGNE:
Maraming salamat, Amazing Show Manila! Namangha ba kayo? Ang Amazing Show Manila ay mapapanood sa Manila Film Center dito sa loob ng CCP Complex. Para sa buong pamilya ang bawat pagtatanghal at regular na rin itong mapapanood sa Cebu at Boracay. Muli, salamat, salamat, Amazing Show Manila.
Marami pang amazing na magaganap, so, please stay with us. Kasama natin ngayon para magbahagi tungkol sa paglikha ng disenyo ng napakaganda nating Christmas Tree, ang Principal ng WTA ARCHITECTURE & DESIGN STUDIO, si Ginoong WILLIAM TI!
(PAGKATAPOS NI GINOONG WILLIAM TI)
CHAMPAGNE:
Maraming salamat po, Ginoong William Ti. Na-inspire ba kayo na lumikha ngayong Pasko? Hindi ba’t napakagandang inspirasyon ang sarili nating kultura? Tumungo na tayo sa pinakaaabangan ng lahat, ang Countdown! Mga bituin na nagniningning ang mangunguna sa ating Countdown. Muli pong nagbabalik sina Ginang Emily Abrera, ang Tagapangulo ng Lupon ng Katiwala ng CCP, at sina Ginoong William Ti at Ginoong Henry Yang ng OMNI Yatai International Corporation. Narito rin at kasama natin sa Countdown ang pinakamamahal na pinuno ng Maynila, si Mayor Joseph Ejercito Estrada.
(COUNTDOWN)
(PAGKATAPOS NG COUNTDOWN)
(PAGKATAPOS NG KAMMERCHOR MANILA)
CHAMPAGNE:
Maraming salamat, Kammerchor Manila, sa pagtatanghal ng mga pamaskong awitin. Lahat tayo ay nakisabay sa pagkanta, di ba? Hindi talaga mawawala ang pagkakaisa ng mga Filipino pagdating sa musika.
Sa puntong ito ay iniimbitahan ang lahat na maging bahagi ng ating Christmas Tree, ang “Habi ng Pagkakaisa.” Isulat lamang ang mga hiling natin ngayong Kapaskuhan sa mga cellophane sheet na matatagpuan doon. Ilalagay po ang lahat ng kahilingan natin sa ilalim ng Christmas Tree. Ang mga ito ay sagisag ng pag-asa at pagkakaisa at siyang ambag natin sa natatanging simbolo ng Pasko dito sa CCP.
Makikita po ang “Habi ng Pagkakaisa” Christmas Tree sa Liwasang Asean hanggang January 14 2018, kasama ang makukulay at kumukuti-kutitap na parol sa harap ng CCP. Imbitahan ang mga mahal sa buhay para pasyalan ito, magpa-picture at para maging bahagi ng Habi ng Pagkakaisa Christmas Tree!
Dito po nagwawakas ang ating programa. Daghang salamat sa pagdalo ninyo sa paglulunsad ng Habi ng Pagkakaisa dito sa CCP Main Theater Ramp. Ang lahat ng ito ay sa pangunguna ng Cultural Center of the Philippines katuwang ang Omni, WTA ARCHITECTURE & DESIGN STUDIO, Lungsod Maynila, Lungsod Pasay at Lungsod San Fernando mula sa lalawigan ng Pampanga. Nais din nating kilalanin ang ambag na pagtatanghal ng Komedya ng Don Galo, Kammerchor Manila at Amazing Show Manila.
Muli, ako si Champagne Morales, ang inyong tagapagpadaloy sa gabing ito. Mas masaya kung tayong lahat ay sama-sama kaya… salubungin natin ang Pasko nang may pagkakaisa!
1. Dapat ay binanggit ko sa script ang pangalan ng winners ng contest, since parangal din ito sa contest winners. Hindi ko ito isinama sa script dahil nag-assume ako na bibigyan ng ibang speakers (particularly ng WTA) ng moments ang winners para mas makilala ito ng audience.
2. Dapat ay binanggit ko sa script ang paghahabi ng mga disenyong mula sa Bagobo, Kalinga, T'boli at iba pang grupong lumad sa Pilipinas. Hindi ko ito isinama sa script dahil nag-assume ako na sasabihin ito ng speakers (particularly ng Omni at WTA representatives) bilang kuwento sa likod ng kanilang disenyo.
3. Hindi ko nabanggit ang pangalan ng leader ng chamber choir na Kammerchor. Ang husay pa naman niya! Paumanhin po, Ginoong Anthony Villanueva ng Kammerchor Manila.
4. Kung makakapagbigay lang ako ng opinyon tungkol sa sequence ng song numbers ng Kammerchor Manila, magbibigay ako. Dapat ang last nila ay iyong kantang Pasko na ang last line. It was so upbeat! But their last song was slower than the "Pasko na" kaya parang nag-mellow nang kaunti ang audience.
5. I failed to give recognition to the director, Sir Ariel Yonzon! Shocks, dapat inilagay ko siya pagkatapos ng listahan ng mga performer sa dulo ng script. When I realized it, I asked Gee, his assistant, if I could insert Sir A's name in the copy of script that was with Miss Champagne. Sabi ni Gee, naku, wag na, ayaw niya iyon. Wah, buti na lang. Pero kung ako ang masusunod, dapat talaga binigyan ng pagkilala si Sir A.
One last note:
Sobrang husay ng emcee. Ang taas ng energy niya, at kitang-kita ko ang effort niya na gawing mas accessible sa audience ang script at ang show. She used Taglish. She often used "Mga kaibigan." Ang dami niyang adlib sa mga slow parts ng script ko, haaay. Namimilipit ako sa upuan ko, alam kong nahihirapan siya doon bilang emcee, haha! Thank you so much for accepting this gig, Ms. Champagne Morales!
I worked on this script since 11am. Natapos ako around 4:30 pm because I had to wait for the last minute changes in the speakers' line up, performers' names, etc.
Whew, what a day!
SCRIPT FOR HABI NG PAGKAKAISA LAUNCH
NOVEMBER 03, 2017/ 6PM/ CCP MAIN THEATER RAMP
Scriptwriter: Beverly Siy
832-1125 local 1707/ 0919-3175708/
ccpintertextualdivision@gmail.com
Voice Over:
Maligayang pagdating sa CCP Main Theater Ramp!
Sa diwa ng pagbubuklod, sama-sama nating ipagbunyi ang isang likhang sining para sa Kapaskuhan. Halina’t sama-sama nating ilunsad ang Habi ng Pagkakaisa!
Narito ang tagapagpadaloy ng ating programa, ang mahusay na mang-aawit at performer, Binibining Champagne Morales.
CHAMPAGNE:
Magandang gabi po sa inyong lahat! Maligayang pagdating dito sa CCP Main Theater Ramp. Ikinagagalak kong makasama kayo sa kalagitnaan ng Kapaskuhan. Opo, kalagitnaan na! Di ba, September pa lang ay nag-uumpisa na ang Pasko dito sa ating bansa?
Narito tayong lahat para magdiwang. Dahil maya-maya lamang, ang higanteng Christmas Tree na ito na pinangalanang Habi ng Pagkakaisa ay magsasabog ng liwanag sa ating Pasko at sa ating mga puso.
Pararangalan din natin ang mahuhusay na alagad ng sining na lumikha ng disenyo na ito, ang mga nagwagi sa HOLIDAY LIGHT INSTALLATION COMPETITION for 2017 na hatid ng Cultural Center of the Philippines at Omni.
Alam n’yo ba ang tema ng ating programa?
Ito ay ang pagkakaisa.
Isang pagtatanghal ang napanood natin kanina mula sa KOMEDYA NG DON GALO. Palakpakan po natin sila!
(PAGKATAPOS NG PALAKPAKAN)
Ang KDG ay organisasyong panteatro mula sa isang komunidad sa Lungsod Paranaque. Ang pangunahing layunin ng Komedya ng Don Galo ay ang itaguyod ang kultura at tradisyon ng Paranaque sa pamamagitan ng pagtatanghal ng Moro-moro. Ang itinanghal nila ay tungkol sa kapayapaan at pagkakaisang pagkatapos ng digmaan.
Sinundan naman ito ng magandang awitin na pinamagatang Munting Sanggol mula sa Kammerchor Manila. Palakpakan po natin sila!
(PAGKATAPOS NG PALAKPAKAN)
Ang Kammerchor Manila ay mula sa Lungsod Quezon, isa itong chamber choir na tumanggap na ng mga parangal sa loob at labas ng Pilipinas. Ang inawit nila ay tungkol sa sanggol na nagbuklod sa lahat.
Dumako naman tayo sa sentro ng programa, ang napakagandang Christmas Tree ng CCP. Tampok dito kung ano ang nagbibigkis sa lahat ng Pilipino, matatagpuan natin ito sa simbolo ng Kapaskuhan dito sa Cultural Center of the Philippines
Kaya samahan n’yo ako hanggang mamaya.
Sa pagpapatuloy ng ating programa. Ang pambungad na pagbati ay mula sa
tagapangulo ng Lupon ng mga Katiwala ng Cultural Center of the Philippines.
Palakpakan po natin si Ginang Emily Abrera.
(PAGKATAPOS NI GINANG EMILY ABRERA)
CHAMPAGNE:
Maraming salamat po, Mam Emily Abrera. Para magbigay ng mensahe,
kapiling din natin ang kinatawan ng Omni, isa sa mga tagapagtaguyod ng
Habi ng Pagkakaisa. Narito po ang Operations Manager ng OMNI Yatai
International Corporation, Ginoong Henry Yang.
(PAGKATAPOS NI GINOONG HENRY YANG)
CHAMPAGNE:
Maraming salamat po, Ginoong Henry Yang ng Omni Yatai International Corporation. Para naman maghandog ng isang amazing na production number, narito ang AMAZING SHOW MANILA!
(PAGKATAPOS NG AMAZING SHOW MANILA)
CHAMPAGNE:
Maraming salamat, Amazing Show Manila! Namangha ba kayo? Ang Amazing Show Manila ay mapapanood sa Manila Film Center dito sa loob ng CCP Complex. Para sa buong pamilya ang bawat pagtatanghal at regular na rin itong mapapanood sa Cebu at Boracay. Muli, salamat, salamat, Amazing Show Manila.
Marami pang amazing na magaganap, so, please stay with us. Kasama natin ngayon para magbahagi tungkol sa paglikha ng disenyo ng napakaganda nating Christmas Tree, ang Principal ng WTA ARCHITECTURE & DESIGN STUDIO, si Ginoong WILLIAM TI!
(PAGKATAPOS NI GINOONG WILLIAM TI)
CHAMPAGNE:
Maraming salamat po, Ginoong William Ti. Na-inspire ba kayo na lumikha ngayong Pasko? Hindi ba’t napakagandang inspirasyon ang sarili nating kultura? Tumungo na tayo sa pinakaaabangan ng lahat, ang Countdown! Mga bituin na nagniningning ang mangunguna sa ating Countdown. Muli pong nagbabalik sina Ginang Emily Abrera, ang Tagapangulo ng Lupon ng Katiwala ng CCP, at sina Ginoong William Ti at Ginoong Henry Yang ng OMNI Yatai International Corporation. Narito rin at kasama natin sa Countdown ang pinakamamahal na pinuno ng Maynila, si Mayor Joseph Ejercito Estrada.
(COUNTDOWN)
(PAGKATAPOS NG COUNTDOWN)
(PAGKATAPOS NG KAMMERCHOR MANILA)
CHAMPAGNE:
Maraming salamat, Kammerchor Manila, sa pagtatanghal ng mga pamaskong awitin. Lahat tayo ay nakisabay sa pagkanta, di ba? Hindi talaga mawawala ang pagkakaisa ng mga Filipino pagdating sa musika.
Sa puntong ito ay iniimbitahan ang lahat na maging bahagi ng ating Christmas Tree, ang “Habi ng Pagkakaisa.” Isulat lamang ang mga hiling natin ngayong Kapaskuhan sa mga cellophane sheet na matatagpuan doon. Ilalagay po ang lahat ng kahilingan natin sa ilalim ng Christmas Tree. Ang mga ito ay sagisag ng pag-asa at pagkakaisa at siyang ambag natin sa natatanging simbolo ng Pasko dito sa CCP.
Makikita po ang “Habi ng Pagkakaisa” Christmas Tree sa Liwasang Asean hanggang January 14 2018, kasama ang makukulay at kumukuti-kutitap na parol sa harap ng CCP. Imbitahan ang mga mahal sa buhay para pasyalan ito, magpa-picture at para maging bahagi ng Habi ng Pagkakaisa Christmas Tree!
Dito po nagwawakas ang ating programa. Daghang salamat sa pagdalo ninyo sa paglulunsad ng Habi ng Pagkakaisa dito sa CCP Main Theater Ramp. Ang lahat ng ito ay sa pangunguna ng Cultural Center of the Philippines katuwang ang Omni, WTA ARCHITECTURE & DESIGN STUDIO, Lungsod Maynila, Lungsod Pasay at Lungsod San Fernando mula sa lalawigan ng Pampanga. Nais din nating kilalanin ang ambag na pagtatanghal ng Komedya ng Don Galo, Kammerchor Manila at Amazing Show Manila.
Muli, ako si Champagne Morales, ang inyong tagapagpadaloy sa gabing ito. Mas masaya kung tayong lahat ay sama-sama kaya… salubungin natin ang Pasko nang may pagkakaisa!
Subscribe to:
Posts (Atom)